مروری کامل بر تست های پانل چربی (Lipid profile) - کلسترول توتال، تری گلیسرید، VLDL, LDL, HDL

 چربی‌های خون (Blood Lipids) به مولکول‌های لیپیدی موجود در جریان خون گفته می‌شود. این چربی‌ها در دو گروه عمده کلسترول و تری گلیسیرید طبقه‌بندی می‌شوند.

مولکول‌های چربی اغلب در همراهی با پروتئین‌ها در خون جاریند مانند لیپوپروتئین کم‌چگال (LDL-C)، لیپوپروتئین پرچگال (HDL-C) ،لیپوپروتئین با چگالیته متوسط (IDL-C) و کیلومیکرون (شیلومیکرون).

هیپرلیپیدمی یا هایپرلیپوپروتئینما به معنی افزایش چربی خون است.

پانل چربی مجموعه‌ای از آزمایش‌های خونی است که برای ارزیابی چربی‌های خون استفاده می‌شود. این تست‌ها به‌ویژه برای بررسی خطر بیماری‌های قلبی-عروقی، سکته و سندرم متابولیک کاربرد دارند.

 بدن انسان به دریافت چربی از مواد غذایی نیاز دارد چرا که یک منبع اصلی برای انرژی محسوب می‌شود.

به‌ علاوه چربی به جذب برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن انسان کمک می‌کند.

همچنین برای ساختن غشا سلولی، غلاف‌هایی که اعصاب را احاطه می‌کنند و لخته شدن خون موردنیاز است.

خوردن زیاد غذاهایی که حاوی چربی‌های اشباع هستند می‌تواند به بالا بردن سطح کلسترول در خون منجر شود.

اضافه‌ کلسترول ممکن است در سطح عروق خونی رسوب کند که به آن‌ ها پلاک کلسترول گفته می‌ شود.

این پلاک به سخت شدن رگ‌ های بدن و ایجاد آترواسکلروزیس و بیماری‌ های قلبی و سکته منجر می‌شود.

درنتیجه ارزیابی چربی‌ های خون با تشخیص ریسک بیماری‌ های قلبی و همچنین تصمیم‌ گیری در ارتباط با درمان فرد مرتبط است. 

اجزای اصلی پانل چربی

1-      Total Cholesterol (کلسترول تام)

•  کلسترول بخشی جدایی‌ناپذیر از غشای سلولی است که به حفظ یکپارچگی ساختاری آن کمک کرده و سیالیت غشاء را تنظیم می‌کند، به طوری که سلول می‌تواند به‌درستی عمل کند.
  
  
 
• غشای سلولی به‌عنوان یک مانع عمل کرده و آنچه که وارد یا خارج از سلول می‌شود را کنترل می‌کند.
  
  
• پیش‌ماده برای مواد ضروری:  کلسترول به‌عنوان پیش‌ماده‌ای برای سنتز هورمون‌های استروئیدی مانند کورتیزول، آلدوسترون، تستوسترون و استروژن عمل می‌کند.
  
  
• این ماده همچنین برای تولید ویتامین D که برای سلامت استخوان‌ها و عملکردهای دیگر بدن ضروری است، نیاز است.
  
  
• علاوه بر این، کلسترول جزئی از اسیدهای صفراوی است که برای هضم چربی‌ها و جذب ویتامین‌های محلول در چربی ضروری هستند.
  
  
• عملکردهای دیگر: کلسترول به بدن کمک می‌کند تا هورمون‌هایی مانند استروژن، تستوسترون و هورمون‌های آدرنال تولید کند.
  
  
• این ماده در بهبود متابولیسم مؤثر است و از تولید ویتامین D توسط بدن پشتیبانی می‌کند.
  
  
• قسمت اصلی کلسترول در بدن توسط کبد تولید می شود.
  
  
• علاوه بر کلسترول تولید شده در بدن مقداری هم با مصرف مواد غذایی وارد بدن می‌شود.
  
  
• در نتیجه میزان کلسترولی که از طریق منابع غذایی وارد بدن می‌شود مقدار اضافه‌ای بوده و منجر به افزایش کلسترول خون می شود و در نتیجه باید تا می توان میزان آن را به حداقل کاهش داد.

مجموع تمام انواع کلسترول در خون، شامل:

• LDL-C
  
  
• HDL-C
  
  
• VLDL-C  (برآوردی از تری‌گلیسریدها)

 محدوده طبیعی:

• مطلوب:   کمتر از 200  mg/dL
  
  
• مرزی بالا: 200–239
  
  
• بالا: بیشتر و یا مساوی 240

 اهمیت بالینی:

سطح بالا ممکن است خطر بیماری‌های قلبی و آترواسکلروز را افزایش دهد، اما تفسیر آن بدون بررسی سایر اجزا ناقص است.

2-     LDL-Cholesterol (Low-Density Lipoprotein) و یا کلسترول بد

• مولکول LDL  یا لیپوپروتئین با چگالی کم (کلسترول بد) هست.
  
  
• مولکول  LDL دارای مقدار زیادی کلسترول و مقدار کمی پروتئین است.
  
  
• وظیفه LDL حمل کلسترول و دیگر چربی‌ها در خون از کبد به سایر بافت ها است. 
  
  
• این کلسترول در بافت ها برای فرآیندهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد، نظیر: ساخت غشاهای سلولی، تولید هورمون‌های استروئیدی مانند استروژن و تستوسترون، سنتز اسیدهای صفراوی که به هضم چربی‌ها کمک می‌کنند و تولید ویتامین D.
  
  
• گیرنده‌های خاصی روی سطح سلول‌ها به ذرات LDL متصل می‌شوند و این ذرات از طریق فرآیندی به نام اندوسیتوز به داخل سلول کشیده می‌شوند.
  
  
• درون سلول، کلسترول آزاد می‌شود و برای عملکردهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

محدوده نرمال:

• مطلوب: کمتر و یا مساوی 100
  
  
• قابل قبول:100–129  
  
  
• مرزی بالا:  130–159 
  
  
• بالا:160–189  
  
  
• خیلی بالا: بیشتر و یا مساوی 190

 اهمیت بالینی:

• در حالی که کلسترول برای عملکرد سلول‌ها ضروری است، مقدار بیش از حد کلسترولLDL می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
  
  
• وقتی سطح LDL بالا باشد، این کلسترول می‌تواند در دیواره‌های سرخرگ‌ها تجمع یابد و پلاک ایجاد کند.
  
  
• این تجمع که با نام آترواسکلروز (تصلب شرایین) شناخته می‌شود، باعث باریک شدن سرخرگ‌ها و کاهش جریان خون شده و ممکن است منجر به حمله قلبی، سکته مغزی یا بیماری عروق محیطی شود.
  
  
• بنابراین به عنوان مهم‌ترین شاخص خطر بیماری قلبی شناخته می شود.
  
  
• در بیماران دیابتی، قلبی یا پرخطر، باید به زیر 70 mg/dL  برسد.

3-        HDL-Cholesterol (High-Density Lipoprotein) کلسترول خوب

• چربی محافظ بوده و به آن کلسترول خوب هم گفته می شود.
  
  
• مسئول جمع آوری و حمل  LDL اضافه از بافت ها و رگ‌ها به کبد بوده.
  
  
• مانع تشکیل پلاک‌های آترواسکلروتیک در جدار عروق می‌شود، در نتیجه باعث کاهش ریسک بیماریهای قلبی و انفارکتوس قلبی می شود.
  
  
• مولکول HDL  همچنین نقشی در تعامل با کلسترول LDL ایفا می‌کند. این کلسترول خوب به جلوگیری از اکسید شدن LDL کمک می‌کند، فرایندی که یک مرحله‌ی مهم در ایجاد پلاک در دیواره‌ی سرخرگ‌هاست.
  
  
• در حالی که HDL به طور کلی مفید تلقی می‌شود، لازم است توجه داشت که سطح بالای HDL به تنهایی همیشه تضمینی برای محافظت در برابر بیماری‌های قلبی‌عروقی نیست، و مکانیسم‌های دقیق عملکرد HDL همچنان در حال بررسی و تحقیق هستند.

محدوده نرمال:

• مردان: بیشتر از  40 mg/dL
  
  
• زنان: کمتر از 50 mg/dL
  
  
• اثر محافظتی قلبی:  بیشتر از60 mg/dL  

 اهمیت بالینی:

• هر چه بالاتر باشد، خطر بیماری قلبی پایین‌تر است.
  
  
• کم بودن آن یک عامل خطر مستقل برای بیماری قلبی است، حتی اگر کلسترول کل نرمال باشد.

4-      Triglycerides  (تری‌گلیسرید)

• تری‌گلیسریدها شکل اصلی انرژی ذخیره‌شده در بدن هستند و به عنوان منبع سوختی ذخیره عمل می‌کنند.
  
  
• آن‌ها همچنین در انتقال چربی‌های غذایی نقش دارند.
  
  
• تری‌گلیسریدها از اجزای غشای سلولی هستند و در حفظ ساختار و عملکرد آن نقش دارند.
  
  
• همچنین در تولید هورمون‌های استروئیدی مشارکت می‌کنند؛ این هورمون‌ها برای تنظیم بسیاری از فرایندهای حیاتی بدن اهمیت دارند.
  
  
• تری‌گلیسریدها انرژی اضافی حاصل از رژیم غذایی، به‌ویژه از چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها، را به صورت سلول‌های چربی ذخیره می‌کنند.
  
  
• زمانی که بدن به انرژی نیاز دارد، به‌ویژه بین وعده‌های غذایی، تری‌گلیسریدها به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه می‌شوند که سپس برای تولید انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
  
  
• تری‌گلیسریدها توسط لیپوپروتئین‌هایی مانند VLDL (لیپوپروتئین با چگالی بسیار پایین) و کیلومیکرون‌ها در جریان خون حمل می‌شوند تا اسیدهای چرب را برای تولید انرژی یا ذخیره‌سازی به سلول‌ها برسانند.
  
  
• این لیپوپروتئین‌ها همچنین چربی‌های غذایی جذب‌شده از روده‌ها را به بافت‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند.
  
  
• بافت چربی که عمدتاً از تری‌گلیسرید تشکیل شده است، عایق حرارتی ایجاد می‌کند و به تنظیم دمای بدن کمک می‌نماید.
  
  
• همچنین بافت چربی با ایجاد یک لایه‌ی محافظتی به دور اندام‌های حیاتی مانند بالشتکی از چربی، در برابر آسیب‌های فیزیکی ازآنها محافظت می‌کند.
  
  
• تری‌گلیسریدها برای جذب ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) ضروری هستند.

محدوده نرمال:

• نرمال: کمتر از  150 mg/dL
  
  
• مرزی بالا: 150–199
  
  
• بالا: 200–499
  
  
• خیلی بالا: بیشتر و مساوی 500

 اهمیت بالینی:

سطح بالا در:

• سندرم متابولیک
  
  
• دیابت نوع ۲
  
  
• بیماری کبد چرب
  
  
• پانکراتیت حاد (در سطوح خیلی بالا) مرتبط است.

5-       Non-HDL Cholesterol

• کلسترول غیرHDL،  شامل تمام انواع کلسترول موجود در خون به‌جز HDL (لیپوپروتئین با چگالی بالا) است که اغلب به‌عنوان «کلسترول خوب» شناخته می‌شود.
  
  
• این مقدار با کسر کردن HDL از کل کلسترول به دست می‌آید.
  
  
• سطح بالای کلسترول غیر HDL  با افزایش خطر بیماری قلبی و سکته مغزی مرتبط است.
  
  
• کلسترول غیر  HDL  شامل تمام انواع کلسترولی است که توسط لیپوپروتئین‌هایی به جز HDL حمل می‌شوند، از جمله LDL (لیپوپروتئین با چگالی کم)، که به آن «کلسترول بد» نیز گفته می‌شود، VLDL  (لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم) و IDL (لیپوپروتئین با چگالی متوسط).
  
  
• کلسترول غیر HDL  شاخص مهمی برای ارزیابی خطر بیماری‌های قلبی-عروقی است و نسبت به LDL به‌تنهایی، پیش‌بینی‌کننده قابل اطمینان‌تری برای خطر بیماری قلبی محسوب می‌شود.
  
  
• کلسترول غیر HDL  با کسر کلسترول HDL از کل کلسترول موجود در خون محاسبه می‌شود.
  
  
• به‌طور کلی، سطح کلسترول غیر HDL  باید تا حد ممکن پایین باشد. برای بیشتر افراد، سطحی کمتر از 130 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (معادل 3.37 میلی‌مول در لیتر) سالم در نظر گرفته می‌شود. اما افرادی که سابقه بیماری قلبی دارند ممکن است نیاز به رسیدن به سطح‌های پایین‌تری داشته باشند.

 حد مطلوب:

• معمولاً 30  واحد بالاتر از هدف  LDL
  
  

مثلاً اگر هدف LDL زیر 100 باشد → هدف Non-HDL باید زیر 130 باشد.

اهمیت بالینی:

• کلسترول غیر HDL  بالا باعث تجمع پلاک در دیواره سرخرگ‌ها می‌شود و منجر به آترواسکلروز (تصلب شرایین) شده و خطر بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
  
  
• کاهش سطح کلسترول غیر HDL  نیازمند تغییرات سبک زندگی مانند اصلاح رژیم غذایی (کاهش چربی‌های اشباع و ترانس، افزایش فیبر محلول)، ورزش منظم، و در صورت لزوم، مصرف دارو است؛ به‌ویژه زمانی‌که تغییرات سبک زندگی به‌تنهایی کافی نباشند.
  
  
• شاخص مفید برای ارزیابی خطر کل چربی‌های بد (آترژنیک) در بدن
  
  
• جایگزین مفیدی برای LDL در برخی شرایط

نحوه آمادگی برای تست

• ناشتا بودن:  حداقل 9–12 ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید (فقط آب).
  
  
• پرهیز از الکل، استرس و فعالیت شدید قبل از آزمایش توصیه می‌شود.
  
  
• در صورت مصرف داروهای خاص (مانند استاتین، بتابلاکر، داروهای ضدروان‌پریشی)، حتماً به پزشک اطلاع دهید.

 تفسیر بالینی

علائم و عوارض افزایش چربی خون

افراد مبتلابه چربی خون علائم زیر را دارند، ممکن است با این ۱۳ علامت متداول مواجه شوند:

• احساس سنگینی، خستگی یا کوفتگی در بدن.
  
  
• خواب‌آلودگی
  
  
• سوزش و احساس افزایش حرارت بدن و کف پا
  
  
• دردهای ناحیه ساق و کف پا
  
  
• سردرد و سنگینی سر
  
  
• خشکی و تلخی دهان
  
  
• سرگیجه و وزوز گوش
  
  
• سرگیجه و سنگینی سر، خواب‌آلودگی، تپش قلب  بعد از مصرف غذاهای چرب و تسکین این علائم با خوردن آب‌غوره، آب‌لیمو یا سرکه.
  
  
• افزایش تعریق بدن
  
  
• ورم و پف کردن صورت
  
  
• سکته مغزی: کاهش خون‌رسانی به اندام‌ها به‌خصوص مغز عملکرد طبیعی آن را مختل کرده و فرد را دچار سکته مغزی می‌کند.
  
  
• افزایش بیماری‌های قلبی: زمان افزایش کلسترول خون چربی در سطح رگ رسوب می‌کند و رسوب چربی موجب تنگ شدن عروق و به دنبال آن کاهش خون‌رسانی می‌شود.
  
  بنابراین قلب نمی‌تواند خون غنی از اکسیژن به‌اندازه‌ی کافی دریافت کند، بنابراین فرد مبتلابه بیماری‌های قلبی خواهد شد.
  
  
  
• افزایش چربی خون همراه با بیماری‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید، برخی بیماری‌های کبدی و کلیوی، بیماری‌های قند (دیابت)، نارسایی مزمن کلیه، چاقی، بعضی از عفونت‌ها، اعتیاد به الکل، ایدز و … نیز دیده می‌شود.

1-  Total Cholesterol بالا:

• خطر آترواسکلروز، بیماری کرونری قلب و سکته را افزایش می‌دهد.
  
  
• باید در کنار سایر اجزا  (مخصوصاً  LDL) تفسیر شود.

2-  LDL بالا:

• عامل اصلی تشکیل پلاک‌های چربی در رگ‌ها.
  
  
• مهم‌ترین هدف درمان در بیماران قلبی و دیابتی.

3-  HDL پایین:

• خطر بیشتر بیماری قلبی.
  
  
• بالا بردن آن با ورزش، کاهش وزن، مصرف اسیدهای چرب امگا-3 و ترک سیگار ممکن است.

4-  تری‌گلیسرید بالا:

• با سندرم متابولیک، دیابت نوع 2، بیماری کبد چرب و پانکراتیت مرتبط است.
  
  
• بسیار بالا (>500) = خطر پانکراتیت حاد

 چه کسانی باید این تست را انجام دهند؟

• افراد بالای 20 سال (هر 4–6 سال)
  
  
• افراد با سابقه خانوادگی بیماری قلبی
  
  
• بیماران دیابتی یا مبتلا به فشارخون بالا
  
  
• افراد چاق یا با سندرم متابولیک
  
  
• افراد سیگاری
  
  
• زنان با سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

توجه: نسبت‌های مهم

درمان هایپرلیپیدمی

۱- تغییر سبک زندگی (پایه درمان)

الف) تغذیه:

• کاهش مصرف چربی‌های اشباع‌شده (مثل گوشت قرمز، کره، روغن‌های جامد)
  
  
• پرهیز از چربی‌های ترانس (مثل فست‌فود، شیرینی صنعتی)
  
  
• افزایش مصرف:
  
  
• فیبر (سبزی، میوه، جو، سبوس)
  
  
• امگا ۳ (ماهی‌های چرب مانند سالمون و ساردین، بذر کتان، گردو)
  
  
• آجیل بدون نمک به مقدار کنترل‌شده

ب) کاهش وزن (در صورت اضافه‌وزن یا چاقی)

کاهش فقط ۵ تا ۱۰٪ از وزن می‌تواند سطح تری‌گلیسرید و LDL را کاهش دهد.

ج) فعالیت بدنی

حداقل ۳۰ دقیقه ورزش هوازی در بیشتر روزهای هفته (مثل پیاده‌روی تند، دوچرخه‌سواری، شنا)

د) ترک سیگار و الکل

 ۲- درمان دارویی

اگر تغییر سبک زندگی کافی نباشد یا خطر بیماری قلبی بالا باشد، دارو تجویز می‌شود:

نکته مهم: درمان دارویی باید توسط پزشک بر اساس آزمایش خون، سابقه خانوادگی، بیماری‌های زمینه‌ای (مثل دیابت، فشار خون) و سن بیمار تجویز شود.