ناباروری و علل آن در زنان و مردان + نحوه تشخیص

ارزیابی کامل ناباروری در زنان و مردان یک فرآیند دقیق و چندمرحله‌ای است که هدف آن شناسایی علل ناباروری و ارائه درمان‌های مناسب است.

این ارزیابی شامل بررسی‌های پزشکی، آزمایش‌های تخصصی و معاینات فیزیکی است که برای هر دو جنس به‌ طور جداگانه و در کنار هم انجام می‌شود.

به طور کلی ناباروری یکی از مشکلات اصلی زوجین در دنیای مدرن امروز می‌باشد.

با افزایش سن ازدواج و همینطور تاخیر در اولین بارداری در بسیاری از ازدواج ها سبب شده که میزان بروز ناباروی افزایش شدیدی پیدا کند. 

تعریف ناباروی در زنان و مردان

در پزشکی هرگاه زوجین در سن باروری (و سن خانم کمتر از 35 سال باشد) ۱۲ ماه پس از ازدواج علی‌رغم انجام ‏فعالیت جنسی طبیعی، مکرر و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری، بچه‌دار نشوند یکی از زوجین دچار ناباروری ‏است و ارزیابی اولیه برای قدرت باروری در زوج آغاز می شود.‏

در سنین بین 35 تا 40 سال خانم‌ها این زمان به 6 ماه تقلیل می یابد.‏

در افراد ذیل ارزیابی برای ناباروری بلافاصله در زمانی کمتر از 6 ماه آغاز می شود:‏

1. زنان 40 سال و یا بالاتر

2. وجود یک علت کلینیکی شناخته شده ایجاد کننده ناباروری و یا وجود یک سابقه از یک فاکتور زمینه ساز ‏ناباروری نظیر:‏

• ‏اختلالات قاعدگی (اولیگومنوره/آمنوره)‏
  
  
•   آندومتریوز در مرحله پیشرفتخ (advanced endometriosis‏)
  
  
•   وجود یک سابقه از یک عفونت شدید لگنی
  
  
•   سابقه خانوادگی از یائسگی زودرس
  
  
•   سابقه جراحی تخمدان و یا جراحی وسیع در ناحیه لگن
  
  
•   وجود علامت از نارسایی تخمدان (‏premature ovarian failure‏)
  
  
•   سابقه سقط مکرر
  
  
•   نارسایی آناتومیک در سیستم تناسلی
  
  
•   زنان با سابقه شیمی درمانی و یا پرتودرمانی
  
  
•   زنان با اختلالات شناخته شده در ناحیه رحم و یا لوله های رحمی
  
  
•   زنانی که به طور مرتب از دخانیات استفاده می‌کنند.
  
  
•   سابقه ای از جراحی بیضه، اوریون بزرگسالی، ناتوانی جنسی و یا اختلال در عملکرد جنسی، شیمی ‏درمانی و یا رادیوتراپی در شوهر. 

طبق آخرین گزارش وزارت بهداشت تقریباً از هر 6 زوج، یک زوج مبتلا به ناباروری می‌باشد و تقریباً 3 میلیون زوج نابارور در ایران وجود دارد.


میزان بروز ناباروری به صورت پلکانی با افزایش سن شریک جنسی خانم افزایش می یابد:

1- در سنین 20 تا 24.9 سال حدود 6% افزایش میزان ناباروری دیده می‌شود.

2- در سنین 25 تا 29 سال حدود 9% افزایش میزان ناباروری دیده می شود.

3- در سنین 30 تا 34 سال حدود 15% افزایش میزان ناباروری دیده می شود.

4- در سنین 35 تا 39 سال حدود 30% افزایش میزان ناباروری دیده می شود. 

5- در سنین 40 تا 44 سال حدود 64% افزایش میزان ناباروری دیده می شود.


طبق اطلاعات استخراج شده از جمعیت نرمالی که هیچگونه داروی ضد بارداری استفاده نکرده‌اند قدرت باروری (fecundity) یک خانم 35 ساله نصف یک خانم 25 ساله می‌باشد.


فاکتورهای دیگری که با افزایش سن منجر به کاهش باروری می شود، افزایش شیوع بیماریهای نظیر اندومتریوز، میوم، و بیماریهای عفونی لگن (PID) می باشد که به نوبه خود زمینه ناباروی را در خانم ها با افزایش سن افزایش می‌دهد. 

کاهش تعداد مقاربت جنسی و افزایش ناباروری مردانه که با افزایش سن دیده می شود، هم عامل دیگری از افزایش ناباروی در زوجین می باشد.

از سن 37 سالگی که ذخیره تخمک با سرعت زیادی شروع به کاهش می کند، یک فاصله 4 ساله ای وجود دارد ، به طوری که در سن 41 سالگی ختم عملی قدرت باروری محسوب می شود.

‏ارزیابی ناباروری در زنان

ارزیابی ناباروری در زنان 

 


 تشخیص و ارزیابی ناباروری در زنان شامل معاینات فیزیکی، آزمایشات هورمونی و آزمایشات ژنتیکی می‌شود.

1- تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی:

•  تاریخچه پزشکی:  بررسی سوابق بیماری‌ها، جراحی‌ها، قاعدگی‌های نامنظم، سقط‌های مکرر و استفاده از داروها یا روش‌های جلوگیری از بارداری. همچنین بررسی عادات زندگی مانند رژیم غذایی، ورزش، مصرف الکل و سیگار. در صورتی که دختران یک خانواده مشکل ناباروری داشته باشند نیز باید در این ارزیابی مدنظر قرار گیرند.
  
  
• معاینه فیزیکی: بررسی وضعیت عمومی بدن و معاینه دستگاه تناسلی برای شناسایی ناهنجاری‌های فیزیکی یا نشانه‌های بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا اندومتریوز.
  
  
  

2- آزمایشات هورمونی:

• آزمایشات خون:  اندازه‌گیری سطح هورمون‌های مختلف در روزهای خاصی از چرخه قاعدگی، مانند FSH، LH، استروژن، پروژسترون، و تستوسترون. این آزمایشات به تشخیص مشکلات تخمک‌گذاری و عملکرد تخمدان‌ها کمک می‌کنند. به طور مثال برای بررسی ذخیره تخمدان برای آن که بالاترین اثر فیدبکی هورمون‌های ترشح از هیپوفیز و تخمدان مورد بررسی قرار گیرد، لازم است که تا این آزمایش‌ها در زنان تا 42 سالگی  و در روز سوم سیکل قاعدگی و در زنان بالای 42 سال در روز دوم سیکل تست انجام شود. برای بررسی تخمک گذاری باید ترکیبی از آزمایش خون در روزهای سیزدهم (همزمان با آزمایش اندازه گیری LH در ادرار) و بیست و یکم سیکل مورد بررسی قرار گیرد.
  
  
• آزمایش هورمون AMH:  برای ارزیابی ذخیره تخمدانی و تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان‌ها مورد استفاده قرار می گیرد. برای انجام این تست نیازی به محدودیت زمانی با توجه به سیکل قاعدگی بیمار وجود ندارد.
  
  
• آزمایش تیروئید: بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی (TSH) که نقش مهمی در تنظیم قاعدگی و تخمک‌گذاری دارند.
  
  
• بررسی وجود آنتی بادی بر علیه اسپرم: آنتي بادي ضد اسپرم در زنان با التهاب شديد قسمت موکوزال دستگاه تناسلي همراه است که به آن Intense mucosal inflammation of the genital tract می گویند. 
  
  
  

3- بررسی ساختار دستگاه تناسلی:

• سونوگرافی ترانس‌واژینال: بررسی دقیق رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ برای تشخیص ناهنجاری‌های ساختاری مانند فیبروئیدها، کیست‌ها، یا انسداد لوله‌ها.
  
  
• هیستروسالپنگوگرافی (HSG) : تصویربرداری رادیوگرافی از رحم و لوله‌های فالوپ با استفاده از ماده حاجب، برای شناسایی انسدادها یا ناهنجاری‌های رحم.
  
  
• هیستروسکوپی: یک روش جراحی کم‌تهاجمی برای مشاهده مستقیم داخل رحم و شناسایی ناهنجاری‌های ساختاری.
  
  
• لاپاروسکوپی: روش جراحی کم‌تهاجمی دیگر برای بررسی دقیق‌تر تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و رحم، و همچنین شناسایی بیماری‌هایی مانند اندومتریوز یا چسبندگی‌ها.
  
  
  

4- آزمایشات ژنتیکی:

• آزمایش کاریوتایپ: بررسی کروموزوم‌های زن برای شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی که ممکن است باعث ناباروری یا سقط جنین شوند. مثل سندرم ترنر و یا XO Syndrome 
  
  
• آزمایشات ژنتیکی تخصصی: بررسی ژن‌هایی که ممکن است باعث مشکلات باروری شوند، مانند ژن‌های مرتبط با ترومبوفیلیا (که مهمترین عامل ایجاد سقط‌های مکرر هستند) یا جهش‌های ژنتیکی خاص.
  
  
  

5- آزمایشات ایمنی و عفونت:

• آزمایشات عفونت: بررسی وجود عفونت‌های منتقله از راه جنسی (STIs) که می‌توانند باعث ناباروری شوند، مانند کلامیدیا، مایکوپلاسما، اوره آپلاسما، تریکوموناس، گاردنرلا واژینالیس و یا سوزا (امروزه پانل های کاملی طراحی شده است که در یک ران کاری تمام میکروارگانیسم های فوق بطور همزمان مورد سنجش قرار می گیرد). همچنین پانل عفونت های TORCH که می تواند منجر به سقط جنین شوند.
  
  
• آزمایشات آنتی‌بادی: بررسی وجود آنتی‌بادی‌هایی که ممکن است به تخمک یا اسپرم حمله کنند و باعث عدم باروری شوند (نظیر Anti paternal Antibodies).
  
  
  

ارزیابی ناباروری در مردان

 ارزیابی ناباروری در مردان 

 تشخیص و ارزیابی ناباروری در مردان شامل بررسی تاریخچه پزشکی آنها، آزمایش اسپرموگرام و آزمایشات هورمونی می‌شود.

1- تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی:

• تاریخچه پزشکی: بررسی سوابق بیماری‌ها (بخصوص ابتلا به اوریون در دوران کودکی)، جراحی‌ها (مانند جراحی بیضه)، مصرف داروها، عادات زندگی (مانند مصرف الکل، سیگار، و مواد مخدر)، و تاریخچه جنسی.
  
  
• معاینه فیزیکی: بررسی اندام‌های تناسلی برای شناسایی ناهنجاری‌های فیزیکی مانند واریکوسل (وریدهای واریسی در کیسه بیضه)، وجود توده‌ها، یا مشکلات دیگر.
  
  

2- آزمایش اسپرموگرام (Semen Analysis):

این تست اولین مرحله در ارزیابی ناباروری مردان به منظور شناسایی علل احتمالی ناباروری و تشخیص مشکلات مربوط به تولید و عملکرد اسپرم انجام می‌شود.

همینطور به عنوان ارزیابی موفقیت آمیز بودن عمل وازکتومی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موارد مهمی که باید در مورد آزمایش اسپرموگرام بدانیم، عبارتنداز:

مراحل آماده‌سازی

قبل از گرفتن نمونه مايع مني رعايت نكات زير ضروري است: 

    1-  نمونه بايد در فاصله بين 2 الي 5 روز از آخرين انزال جمع آوري شود و مدت امساک جنسي (Duration of abstinence) حتمأ بايد به آزمايشگاه اعلام گردد. افزايش زمان امساك جنسي سبب افزايش حجم مايع مني و همچنين کاهش تحرك اسپرم می‌شود.

    2-  چند روز قبل از آزمايش بيمار بايد از نوشيدن الكل خودداري نمايد.

    3-   جهت ارزيابي اوليه اسپرماتوژنز در هر فرد، حداقل دو نمونه بايد آزمايش شود. فاصله زماني بين دو نمونه نبايد کمتر از 7 روز و بيشتر از 3 هفته باشد.بررسي حداقل دو نمونه جهت حذف تغييرات بيولوژيك، تغييرات ناشي از تكنيك جمع آوري نمونه و تغييرات ناشي از زمانهاي مختلف امساك جنسي توصیه مي‌گردد. 

    4-  به طور ايده آل نمونه بايد در محلي نزديك آزمايشگاه و به روش استمناء گرفته شود. در غير اينصورت نمونه بايد در منزل به روش استمناء گرفته شده و حداکثر طي 1 الي 1.5 ساعت به آزمايشگاه ارسال شود. به هنگام انتقال نمونه به آزمايشگاه نبايد هيچگونه شوك حرارتي ( اعم از گرما و يا سرما ) به نمونه وارد شود.

    5- اگر بيمار نتواند به روش استمناء نمونه‌گيري کند، فقط در صورت استفاده از کاندوم‌هاي  Nonlubricant containing polymeric silicone   مي‌تواند از آميزش جنسي براي گرفتن نمونه استفاده نمايد.

    6-   جهت ارزيابي عمل وازکتومي، دو ماه بعد از عمل جراحي مايع مني بايد به طور ماهانه آزمايش گردد و روز قبل از اولين آزمايش، بيمار بايد 1 الي 2 بار انزال داشته باشد.  زماني عمل موفقيت آميز در نظر گرفته ميشود که  طي دو ماه متوالي هيچگونه اسپرمي چه در نمونه مستقيم و چه در نمونه سانتريفوژ شده مشاهده نشود.


در این تست به طور کلی دو دسته از آیتم ها مورد بررسی قرار می گیرد یک سری آیتم های است که با چشم غیر مسلح بررسی می شوند و اصطلاحاً ماکروسکوپی گفته می‌شود و یک سری زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.

پارامترهای ماکروسکوپی شامل:

• زمان انحلال و یا سیالیت: مدت زمانی که مایع منی پس از انزال مایع می‌شود. 
  
  
• ویسکوزیتهViscosity : معیاری از میزان چسبندگی مایع منی می‌باشد. 
  
  
• ظاهر Appearance  : يک نمونه طبيعي بايد ظاهري يكنواخت، خاکستري (و یا شیری) و نيمه کدر و بوی مخصوص نم گرفته و تلخ داشته باشد.
  
  
• PH  مایع منی: معیاری از اسیدیته مایع منی می‌باشد.
  
• حجم مایع منی: مقدار مایع منی تولید شده در هر بار انزال می‌باشد.
  
  

پارامترهای میکروسکوپی شامل:

• تعداد اسپرم: تعداد اسپرم‌ها در هر میلی‌لیتر از مایع منی.
  
  
• تحرک اسپرم: میزان حرکت و پویایی اسپرم‌ها که نشان‌دهنده توانایی آن‌ها برای رسیدن به تخمک است.  فقط اسپرم‌هايي که حرکت مستقيم و پيشرونده دارند از لحاظ باروري داراي اهميت هستند.
  
  
• شکل‌شناسی اسپرم: بررسی شکل و ظاهر اسپرم‌ها برای تشخیص ناهنجاری‌ها. 
  
  

میزان قدرت باروری در مردان: 

بر مبنای تعداد اسپرم، قدرت باروری افراد به گروه‌های ذیل دسته‌بندی می‌شود:

1- بارور (Fertile): تعداد اسپرم بيشتر از 20 ميليون در هر ميلي ليتر 

2- کم بارور (Subfertile): تعداد اسپرم بين 5 تا 20 ميليون در هر ميلي ليتر

3- نابارور (Infertile): موارد آزوسپرميا و یا تعداد اسپرم کمتر از 5 ميليون در هر ميلي ليتر،

البته برای طبقه‌بندی دقیق یک فرد به خصوص در مواردیکه تعداد اسپرم پایین باشد، بايد حداقل 2 نمونه با فاصله زماني بيشتر از 2.5 ماه از او گرفته شده و آزمايش گردد. 

رعايت فاصله زماني به اين دليل است که مدت زمان توليد يك اسپرم حدود 74 روز است. 

شمارش کل اسپرم (Total Sperm Count) که از حاصل ضرب تعداد اسپرم (بر حسب ميلي ليتر) در حجم اسپرم به دست مي آيد بايد بيشتر از 40 ميليون در هر انزال باشد.

شمارش اسپرم بعد از 50 سالگي کاهش مي يابد که ممكن است ناشي از تاثير توکسين هاي  موجود  در  محيط،  مواد  شيميايي  که  خاصيت  شبه  استروژني (Xenostrogen) دارند و يا کاهش سطح تستوسترون باشد. 

يك فرد با شمارش اسپرم کمتر از 5 ميليون در هر ميلي ليتر و تحرك کمتر از 20 درصد به عنوان يك فرد نابارور محسوب مي شود ولي مواردي از بارداري با همين تعداد کم نيز گزارش شده است.

3- آزمایشات هورمونی:

•  آزمایش خون: اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تستوسترون، FSH، LH، و پرولاکتین برای ارزیابی عملکرد غدد جنسی و تولید اسپرم در بیضه ها مورد استفاده قرار می گیرد.
  
  
  

4- تصویربرداری:

•  سونوگرافی: بررسی ساختار بیضه‌ها، کیسه منی، و پروستات برای شناسایی مشکلات فیزیکی.
  
  
•  سونوگرافی داپلر: بررسی جریان خون در وریدهای بیضه برای تشخیص واریکوسل.
  
  
  
  

5-  آزمایشات ژنتیکی:

•  آزمایش کاریوتایپ: بررسی کروموزوم‌ها برای شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی که ممکن است باعث ناباروری شوند.
  
  
•  آزمایش CFTR: بررسی جهش‌های ژن CFTR که با ناباروری مردان مرتبط است (مثلاً در بیماران مبتلا به فیبروز کیستیک).
  
  
  
  

6- آزمایشات تخصصی دیگر:

•  آزمایش آنتی‌بادی ضد اسپرم: بررسی وجود آنتی‌بادی‌هایی که ممکن است به اسپرم حمله کنند و باعث ناباروری شوند. آنتي بادي هايي که بر عليه دم اسپرم توليد مي شوند سبب اختلال در حرکت اسپرم مي شوند ولي آنتي بادی‌هايي که بر عليه سر اسپرم تشكيل مي‌شوند مي‌توانند روي Sperm Penetration تاثير گذارند. آنتي بادي ضد اسپرم  سبب آسيب به اسپرم شده و اسپرم آسيب ديده متقابلأ توليد آنتي بادي ضد اسپرم را در زن تحريك مي کند.   
  
  
•  آزمایشات عفونت: بررسی عفونت‌های مرتبط با ناباروری مانند اپیدیدیمیت یا اورکیت.
  
  
  
  

تشخیص و انجام آزمایش‌های ناباروری

 تشخیص و انجام آزمایش‌های ناباروری 

 آزمایشگاه نیلو تمامی آزمایش‌های مرتبط با نابارداری برای مردان و زنان را انجام می‌دهد.

برای انجام تمامی آزمایش‌های مرتبط با ناباروری مردان و زنان و تشخیص درست آن می‌توانید به آزمایشگاه نیلو مراجعه نمایید.

پزشکان متخصص آزمایشگاه نیلو تمامی آزمایشات لازم برای بررسی علل ناباروری در زوجین را تجویز می‌کنند تا بتوانند از مشکلات ناباروری خود مطلع شده و اقدام به درمان آنها نمایند.

برای کسب اطلاعات بیشتر و انجام آزمایش‌های ناباروری در آزمایشگاه نیلو تنها کافی است تا با شماره‌88208442  تماس حاصل فرمایید.

نتیجه‌گیری

ارزیابی کامل ناباروری در مردان و زنان یک فرآیند جامع است که نیاز به همکاری نزدیک با پزشکان متخصص دارد. این ارزیابی با هدف شناسایی دقیق علل ناباروری انجام می‌شود و راهکارهای درمانی مناسب بر اساس نتایج آن ارائه می‌شود تا احتمال بارداری افزایش یابد.