سیر تکامل جنین

سیر تکامل جنین

پس از اينكه سلول تخم يا «زايگوت» تشكيل شد،

-          سى ساعت بعد از لقاح به مرحله دو سلولى مى‏رسد

-          چهل تا پنجاه ساعت بعد از لقاح تقريبا به چهار سلول تقسيم مى‏شود.

-          وقتى به مرحله دوازده تا شانزده سلولى رسيد ـ يعنى روز سوم يا چهارم ـ به شكل دانه توت در مى‏آيد و در اين مرحله به داخل حفره رحم مى‏رسد.

-          روز هفتم بعد از لقاح اين موجود بسيار كوچك در ديواره رحم جايگزين مى‏شود تا ارتباط غذايى خود را از طريق جفت با مادر آغاز نمايد.

-          روز هشتم سه لايه زاييده به نامهاى «اكتودرم ـ آندودرم و مزودرم» تشكيل مى‏شوند.

-          روز نهم حفره‏هاى متعددى در جنين ايجاد مى‏شود

-          روز يازده تا دوازده جريان خون رحمى ـ جفتى جنين برقرار مى‏گردد ...

-          و سرانجام، تا پايان ماه دوم حاملگى، تمام قسمتهاى خارجى بدن جنين بطور كامل مشخص مى‏شوند و هر كدام از سه لايه زاييده در جهت مخصوص به خود شروع به تغيير و تكامل نموده، بافتها و اعضاى بخصوصى را به وجود مى‏آورد، بطورى كه تا پايان اين دوره، تمام دستگاههاى اصلى بدن ساخته مى‏شود. 


-          قلب و عروق جنين تقريبا از اواسط هفته سوم از لايه زاييده مزودرم مشتق و شروع به تكامل مى‏كنند.

 

-          جنین در هفته دو تا سوم بارداری جنین تقریبا میکروسکوپیک است. سلول های خونی هسته‌دار،در کیسه زرده و لایه‌های مزوتلیال جفت شروع به تکامل می‌کنند.

 

-          همچنين بافت همبند، غضروف، استخوان و مفاصل، ماهيچه‏ها، سلولهاى خونى و لنفى، كليه‏ها، غدد تناسلى، طحال ـ قشر غدد فوق كليوى از لايه مزودرم تشكيل مى‏شوند.

 

-          در پایان هفتهٔ چهارم بارداری قلب جنین شروع به تپیدن می‌کند و خون را به همهٔ بخشهای جنین می‌رساند. در این زمان چشم، بینی و گوش بیرونی هنوز تشکیل نشده و دیده نمی‌شود. تشکیل دستگاه گوارش آغاز می‌شود و جوانه‌های کوچکی که در آینده دستها و پاها را تشکیل می‌دهند در این هنگام دیده می‌شوند. در این زمان اندازهٔ جنین ۶ تا ۱۰ میلیمتر می‌باشد. یعنی به اندازهٔ یک تخم سیب درختی.

-           لايه آندودرم تا آخر ماه اول، پوشش سطح داخلى روده اوليه، پوشش مجراى تنفس، پوشش گوش ميانى و شيپور استاش، پوشش قسمتى از مثانه و پيشابراه، پارانشيم لوزه‏ها، تيروئيد و پاراتيروئيد، تيموس، كبد و لوزالمعده را ايجاد مى‏نمايد. 

 

-          سرانجام، لايه اكتودرم تا آخر هفته چهارم دستگاه عصبى مركزى، اعصاب محيطى، پوشش حسى ارگانهاى حساس شنوايى، قسمت مركزى غدد فوق‏كليوى، پوشش قسمت قدامى دهان و مهبل ـ مو و ناخن، پستانها، هيپوفيز و ميناى دندانها را تشكيل مى‏دهد. 


شكل خارجى جنين در ماه دوم تكامل: 


-          شكل ظاهرى جنين در ماه دوم، ارتباط زيادى با تشكيل دست، پا، صورت، گوش، بينى و چشمهاى جنين دارد. طول فرق سر تا دنبالچه جنين (Crown-Rump Length = CRL) در ماه دوم در حدود 28 ـ 30 ميليمتر است. 


-          در آغاز هفته پنجم، دست و پا به صورت جوانه‏هاى پارو مانندى تشكيل مى‏شوند. با رشد بيشتر جنين، انتهاى پايينى اين جوانه‏ها پهن مى‏گردد و از قسمت بالايى متمايز مى‏شود، ولى قسمت بالايى استوانه‏اى شكل مى‏گردد و با ايجاد يك حلقه تنگ بين اين دو قسمت، مچ پا يا مچ دست به وجود مى‏آيد. بزودى چهار ناودان شعاع‏مانند، پنج قسمت ضخيمتر را در قسمت انتهايى جوانه‏ها مشخص مى‏كند كه بعدها انگشتان دست و پا را تشكيل مى‏دهند. 

 

-          تا اين هنگام هنوز اعضاى تناسلى خارجى نامشخص است. بنابراين نمى‏توان جنس جنين را از روى شكل خارجى آن تعيين كرد. 

 

-          در هفته ششم کبد جنین شروع به ساختن سلول‌های خونی می‌کند.

 

-          در پایان هفتهٔ هشتم وزن جنین در حدود یک گرم و طول قد او در حدود ۲/۵ سانتیمتر است.

-          هر ماه جنينى برابر 28 روز است و مدت زندگى جنين از لقاح تا هنگام تولد، به طور متوسط ده ماه جنينى يا 280 روز است.

 

-          از شروع ماه سوم به بعد، رشد بدن جنين به سرعت انجام مى‏گيرد. اين در حالى است كه اختصاصى شدن و تمايز بافتها و اندامها اهميت كمترى دارند.

 

-          آنچه در سه ماهه اول زندگى جنين، اهميت دارد پيشگيرى از علل و عواملى است كه تشكيل و تمايز و اختصاصى شدن اعضا و اندامها را به خطر مى‏اندازد و منجر به نقايص مادرزادى مى‏شود. 

 

-          در طول ماه سوم، صورت جنين شباهت بيشترى به انسان پيدا مى‏كند. چشمها كه ابتدا در دو طرف سر بودند، در قسمت جلوى صورت قرار مى‏گيرند. گوشها در محل اصلى خود يعنى در دو طرف سر قرار مى‏گيرند. اندازه دست و پا متناسب مى‏شود، ولى هنوز پاها اندكى كوتاهترند و نسبت به دستها تكامل كمترى يافته‏اند. در ماه سوم، اعضاى تناسلى خارجى مشخص شده‏اند، به طورى كه در آخر ماه سوم جنسيت جنين قابل تشخيص است.

 

-          جنین در پایان هفتهٔ دوازدهم وزن جنین ۳۰ گرم و طول قد او ۷٫۵ تا ۹ سانتیمتر می‌باشد، طحال و سایر بافت‌های لنفاوی بدن نیز ساخت سلول‌های خونی را اغاز می نمایند. اندامها کاملا تشکیل شده‌اند. بازوها، انگشتان، دستها و پاها کاملا مشخص شده و تشکیل بافتها آغاز می‌گردد. گوش خارجی دیده می‌شود، چشم تقریبا کامل شده ولی پلکها هنوز بسته‌اند. ضربان قلب جنین را با وسایل مخصوص و دقیق فراصوتی تشخیص داد.

-          سه‌ماههٔ نخست دوران بارداری زمانی است که به طور انحصاری اندامهای جنین تشکیل می‌شوند، در صورتی که در سه‌ماهٔ دوم اندامهای پدیدآمده نمو کرده و به تدریج تکامل می‌یابند.

-          در طول ماه چهارم و پنجم رشد قدى جنين سريعتر مى‏شود و در پايان نيمه اول زندگى جنينى، قد جنين به 23 سانتيمتر مى‏رسد، ولى وزن جنين هنوز كم است و در پايان ماه پنجم كمتر از پانصد گرم وزن دارد. مادر، حركات جنين را به طور معمول در ماه پنجم حس مى‏كند.

 

-          در پایان شش‌ماهگی، طول قد جنین در حدود ۲۷/۵ تا ۳۰ سانتیمتر و وزن آن در حدود ۶۰۰ تا ۷۲۰ گرم می‌رسد.

 

-          پوست بدن جنین در ماههای پنجم و ششم تقریبا رنگ قرمز دارد و در این زمان است که کم‌کم غدد چربی پوست، چربی تراوش کرده و با یاخته‌های مردهٔ پوست تشکیل مادهٔ سفید رنگی (پنیری شکل) را می‌دهد که پوست جنین را می‌پوشاند و عمل نگهداری پوست را خواهد داشت در این هنگام پلکها از هم جدا شده و مژه‌های جنین نیز تشکیل گردیده‌اند.

 

-          دستگاه تنفسی: در دوره جنینی، عمل تنفس انجام نمی شود، چرا که هیچ هوایی در حفره ی امنیوتیک وجود ندارد. اما حرکات تنفسی از اواخر سه ماه اول حاملگی شروع می‌شوند. به ویژه محرک‌های تماسی و اسیفیکسی جنین موجب بروز این حرکات می شوند. در طول ۳ تا ۴ ماه‌اخر حاملگی، حرکات تنفسی جنین به دلایل نامعلوم، به طور عمده مهار می‌شوند و ریه‌ها تقریبا به طور کامل خوابیده هستند. مهار تنفس در ماه‌های اخر زندگی جنینی جلوی پر شدن ریه‌های جنین را با مایع و مواد دفعی مکونیوم که از دستگاه گوارش جنین به داخل مایع امنیوتیک دفع می‌شوند،می‌گیرد. علاوه بر این، اپی‌تلیوم الوئولی هم تا زمان تولد، مقادیر کمی مایع به درون ریه‌ها ترشح می‌کند و بدین ترتیب، تنها مایع تمیز در ریه‌ها باقی می‌ماند.

-          دستگاه عصبی: اکثر رفلکس‌های جنینی مرتبط با نخاع و حتی ساقه مغز از ماه سوم تا چهارم حاملگی تکامل یافته‌اند. اما ان دسته از اعمال سیستم عصبی که با قشر مغز سروکار دارند حتی در زمان تولد نیز هنوز در مراحل اغازین تکامل قرار دارند. در واقع میلینه شدن برخی از راههای عصبی اصلی مغز تنها در یک سالگی کامل می‌شود.

-          دستگاه گوارش: در اواسط حاملگی جنین شروع به خوردن و جذب مقادیر زیادی مایع امنیوتیک می‌کند و در ۲ تا ۳ ماه‌آخر، عملکرد گوارشی ان به عملکرد نوزاد طبیعی نزدیک می‌شود. از این زمان، مقادیر کمی مکونیوم به‌طور پیوسته در دستگاه گوارش ساخته می‌شود و از مقعد به درون مایع آمنیوتیک دفع می‌شود. بخشی از مکونیوم از باقی‌مانده مایع امنیوتیک بلعیده و بخشی از آن نیز از موکوس و سایر فرآورده‌های دفعی مخاط و غدد گوارشی تشکیل می‌شود.

-          کلیه‌ها: در سه ماه دوم حاملگی، کلیه‌های جنینی شروع به دفع ادرار می‌کنند؛ ادرار جنین ۷۰ تا ۸۰ درصد مایع آمنیوتیک را تشکیل می‌دهد. اختلال در تکامل کلیه یا اسیب شدید عملکرد کلیه در جنین، تولید مایع آمنیوتیک را به شدت کاهش داده (الیگوهیدرآمنیوس )و می‌تواند باعث مرگ جنین شود. هر چند کلیه‌های جنین قادر به تولید ادرار هستند، سیستم‌های کلیوی مربوط به تنظیم حجم مایع خارج سلولی و تعادل الکترولیت‌ها،به ویژه تعادل اسید- باز، تا اواخر زندگی جنینی وجود ندارند و تا چند ماه پس از تولد به تکوین نهایی می‌رسند.

 

-          وزن جنين در طول نيمه دوم زندگى داخل رحمى به طور قابل توجهى افزايش مى‏يابد. پوست جنين ابتدا به علت فقدان چربى زير جلدى، چروكدار است، ولى بعد عادى مى‏شود. يك جنين طبيعى، در موقع تولد حدود پنجاه سانتيمتر قد و حدود 2/3 كيلوگرم وزن دارد.