آزمایش ایدز (HIV): انواع آزمایشها و تحلیل نتیجه آن
ویروس نقص ایمنی اکتسابی و یا HIV متعلق به خانواده رتروویروسها و جزء لنتوویروسها است (لنتو به معنی آهسته و بیانگر سرعت پیشرفت بیماری در این نوع ویروسها است که بسیار کند میباشد).
رتروویروسها در گونههای مختلف مهرهداران وجود دارند و با بیماریهای مختلفی در حیوانات و انسانها مرتبط اند.
این نوع از ویروسها به طور ویژه، با بدخیمیها، بیماریهای خودایمنی، سندرمهای نقصایمنی، کمخونیهای آپلاستیک و همولیتیک، بیماریهای مربوط به استخوان و مفاصل و بیماریهای سیستم عصبی ارتباط دارند.
پاتوژنز این ویروس در سه مرحله عمده پیشرفت میکند:
- حاد
- مزمن
- بیماری ایدز و یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (Acquired Immune Deficiency Syndrome = HIV)
ویــروس HIV ابتدا رده مونوســیت / ماکروفاژها را هدف قرار داده و در آن تکثیر میشــود، سپس در لنفوسیتهای +CD4 تکثیــر خود را ادامه میدهــد.
فرد مبتلا به HIV ممکن است در ظاهر سالم به نظر بیاید و براي مدت طولاني هيچ علامتي از بيماري یا عفونت نداشته باشد.
به همین دلیل میتوان گفت تنها راه تشخيص عفونتHIV، انجام آزمايش خون است.
از زمانی که ویروس وارد بدن فرد میشود تا هنگامی که پاسخی قابل تشخیص با آزمایش خون ایجاد شود، دوره ی نهفتگی یا دوره پنجره نامیده میشود.
از آنجا که به طور معمول تشخیص این بیماری، با شناسایی آنتی بادی بر علیه ویروس صورت می گیرد، در طول این دوره نتایج آزمایش فرد آلوده به HIV، میتواند منفی گردد.
اما علیرغم منفی بودن آزمایش، امکان انتقال ویروس وجود دارد. در این قسمت نگاهی اجمالی به تعدادی از تستهای معمول برای تشخیص HIV انداختهایم.
علائم بیماری HIV
در مراحل پیشرفته HIV این موارد شایع است:
- کم خونی (آنمی) و کاهش نوتروفیلها (نوتروپنی) و کاهش پلاکتها (ترومبوسیتوپنی).
- کاهش تعداد لنفوسیتهای CD4، بیشتر از همه به عنوان عامل پیشگویی کننده پیشرفت HIV بکار میرود.
- خطر پیشرفت به سمت عفونتهای فرصت طلب ایدز یا بدخیمیها وقتی که CD4ها کمتر از ۲۰۰cell/µl باشد، بالاست.
- درصد لنفوسیتهای CD4: ممکن است درصد CD4 ها قابل اطمینانتر از تعداد آنها باشد. خطر پیشرفت به سمت عفونتهای فرصت طلب ایدز یا بدخیمیها وقتی که درصد CD4 ها کمتر از 20% باشد، بالاست.
تنها راه مطمئن جهت تعیین آلودگی با HIV انجام تست آنتی بادی HIV میباشد و از روی علائم بالینی نمیتوان آلودگی با HIV را تعیین کرد.
با توجه به در دسترس بودن روش الایزا و وسترن بلات در ایران و همچنین اختصاصی بودن بالا (موارد مثبت کاذب کمتر)، ملاک تشخیص قطعی آلودگی یک فرد، مثبت بودن دو آزمایش پیاپی به روش ELISA و یک آزمایش Western blot است.
روش های تشخیص ویروس HIV
روشهای تشخیص ویروس HIV
روشها و آزمایشهای بسیای برای تشخیص بیماری ایدز وجود دارند.
روشهای تشخیص بیماری ایدز شامل چندین مرحله و تست مختلف است:
1. تستهای سرولوژیک
- آزمایش آنتیبادی:HIV شایعترین روش تشخیص است و به دنبال آنتیبادیهای تولید شده توسط سیستم ایمنی در پاسخ به عفونت HIV میگردد. این آزمایش معمولاً چند هفته پس از عفونت مثبت میشود.
- زمایش آنتیژن :p24 این آزمایش، پروتئینی به نام p24 را که بخشی از ویروس است شناسایی میکند. تست آنتیژن-آنتیبادی ترکیبی میتواند عفونت را زودتر از تستهای آنتیبادی تنها تشخیص دهد.
2. آزمایشهای مولکولی
- واکنش زنجیرهای پلیمراز و یا تست PCR: این تست به شناسایی RNA ویروس در خون میپردازد و میتواند عفونت را در مراحل اولیه، حتی قبل از تولید آنتیبادیها، تشخیص دهد.
- آزمایش بار ویروسی :(Viral Load) برای اندازهگیری مقدار ویروس در خون استفاده میشود و بیشتر برای مانیتورینگ و پیگیری درمان استفاده میشود.
3.آزمایشهای سریع و یا راپید
- تستهای سریع آنتیبادی/آنتیژن (به روش ایمنوکروماتوگرافی): این آزمایشها میتوانند به سرعت و معمولاً در عرض ۲۰ دقیقه نتیجه را اعلام کنند. این تستها برای غربالگری سریع مفید هستند اما باید با تستهای تأییدی تایید شوند.
4. آزمایشهای تأییدی و یا Confirmatory
آزمایش وسترن بلات (Western Blot) یاImmunofluorescence Assay (IFA) : تستهای تأییدی برای تأیید نتایج مثبت تستهای آنتیبادی اولیه استفاده میشوند.
5. دیگر آزمایشها و تستهای HIV
الف) تستهای سنجش آنتی بادی:
- تست الایزا(Elisa)
- تست وسترن بلات(Western blot test)
تستهای آنتی بادی، آنتی بادیهای علیه ویروس HIV را شناسایی میکنند و قادر به کشف مستقیم ویروس نیستند.
با ورود ویروس به بدن، سیستم ایمنی فرد با تولید آنتی بادی در مقابل عفونت HIV واکنش نشان میدهد.
از وجود این آنتی بادیها برای شناسایی عفونت HIV استفاده میشود. با توجه به این که مدتی طول میکشد تا این گونه تستها، وجود آنتی بادی در خون را شناسایی کنند، نتیجه مثبت بیانگر مواجهه فرد با ویروس در زمان گذشته است.
آزمایش HIV-ELISA
آزمایش استاندارد HIV ٬”تست الایزا” است. این تست، استاندارد جهانی برای استفاده در بیمارستانها، بانکهای خون و یا سازمانهای انتقال خون میباشد.
این آزمایش مستقیماً خود ویروس را جستجو نمیکند. در این روش، میزان پادتن ( آنتی بادی) هایی که بدن شخص آلوده برعلیه HIV تولید کرده، اندازه گرفته میشود.
تست ELISA نسبتاً آزمایش ارزان و خیلی دقیقی است (اگر چه ۱۰۰٪ نیست). وقتی که HIV وارد بدن میشود، یک ماده شیمیایی خاصی از سوی سیستم دفاعی تولید میشود که پادتن ( آنتی بادی) نامیده میشود.
پادتن ها واکنش بدن نسبت به عفونت میباشند. بنابراین اگر بدن شخصی پادتن علیه HIV تولید کرده باشد، به معنای آن است که شخص به HIV آلوده شده است.
تولید پادتن در بدن به مدت زمان بین چند روز تا سه هفته نیاز دارد. آزمایشی را که بتوان به نتیجه آن اعتماد کرده و بر اساس آن شخص را نسبت به نوع سلامت خود با اطلاع کرد، دربعضی منابع بین ۶ هفته تا ۶ ماه و بعضی دیگر بین ۸ هفته تا ۶ ماه بعد از ارتباط خطرناک توصیه شده است.
پس از ۲۲ روز از آلودگی با HIV تست الیزا، در ۵۰% موارد مثبت میشود، پس از ۶ هفته در ۹۵% موارد مثبت میشود و در 99% موارد بعد از 3 ماه مثبت میشود.
حساسیت (Sensitivity) الیزا بیش از ۹۹٫۹%است. برای جلوگیری از نتایج مثبت کاذب٬ نتایج تکرار شده باید بوسیله تست westernblot تایید گردد.
دلایل نتیجه مثبت کاذب تست الیزا:
- تزریق واکسن آنفلوآنزا
- بیماریهایی همچون بیماری بافت همبند
تست های الایزا بر مبنای ماهیت هدفی که مورد سنجش قرار می گیرد به چهار نسل مختلف تقسیم بندی شده است که عبارتند از:
1- نسل اول EIA (Enzyme Immune Assay- First generation) ابداع شد که 8 الی 10 هفته بعد از ابتلا تنها میتوانست آنتی بادی ضــد 1-HIV از کلاس IgG را تشــخیص دهد که البته موارد مثبت و منفی کاذب زیادی در نتایج این تست وجود داشت.
2- نسل دوم تســتهای EIA ابداع شد که میتوانســت به طور تقریبی 4 الــی 6 هفته پس از ابتلا به عفونــت آنت یبــادی IgG را برای هردو نــوع 2/1-HIV تشخیص دهد.
3- نسل سوم تستهای EIA قوی تر از دو نســل قبل، علاوه بر آنتی بادی IgG ،میتوانست IgM را نیزتقریباً 3 هفته پس از ابتلا شناســایی کند.
4- نهایتاً نسل چهارم EIA که به آن 4th generation /Ag/Ab combination assay و یا Combo علاوه بر آنتی بادیها میتوانســت آنتی ژن P24 را نیز شناسایی کند مورد استفاده قرار گرفت که این تستها توسط FDA تأیید شــده اند و 16 تا 20 روز پس از ابتلا به عفونت میتوانند بیماری را تشــخیص دهند.
معروفترین روش انجام این تست در نسل چهارم به تست HIV Ag/Ab combo assay معروف است. این تستی با حساسیت بالا برای تشخیص آنتی ژن P24 میباشد. همچنین ویژگی و یا اختصاصیت بیشتری نسبت به سایر تست ها دارد و بعنوان یک تست مطرح در تشخیص عفونت های حاد HIV نام برده میشود.
ویژگی های این روش:
- اختصاصیت تست برای آنتی ژن P24 و آنتی بادی بر علیه HIV type I و HIV type II معادل 99.8% می باشد.
- حساسیت آن برای:
- آنتی ژن P24 معادل 94.2%
- آنتی بادی HIV type I معادل 99.6%
- آنتی بادی HIV type II معادل 98.2% می باشد.
این تست زمانی توانایی تشخیص عفونت HIV را دارد که ویرال لود ویروس در خون بالای 170 هزار کپی در هر میلی لیتر خون باشد.
بنابراین تست های آنتی بادی برای شناسایی موارد ابتلا در مواجهه ی اخیر محدودیت دارند.
از آنجا که آنتی بادی از طریق مادر آلوده وارد بدن جنین شده تا ۱۸ ماهگی در بدن باقی می ماند ، این تست ها برای تشخیص آلودگی در نوزاد مناسب نمی باشند.
موارد خاص:
- در صورتی که نتیجه ی الایزا بار اول مثبت و بار دوم منفی شود، با فاصله سه ماه مجددا برای فرد آزمایش الایزا انجام میشود و در صورت تکرار نتیجه منفی، فرد HIV منفی در نظر گرفته میشود.
- در صورتی که هر دوبار تست الایزا منفی باشد، فرد HIV منفی در نظر گرفته می شود، مگر این که فرد طی شش ماه اخیر رفتار پرخطر از نظر انتقال HIV داشته باشد. در صورتی که بیمار مواجهه ی اخیر (رفتار پرخطر طی شش ماه گذشته) داشته باشد و نتیجه ی آزمایشات اولیه ی الایزا منفی باشد، این آزمایش باید سه ماه بعد تکرار شود. اگر همه ی این آزمایشات منفی گزارش شدند، می توان بیمار را HIV منفی در نظر گرفت.
- در فردی که عوامل خطر ابتلا به HIV را ندارد ولی نتایج الایزای وی مثبت و وسترن بلات منفی است، نتیجه ی تست الایزا به احتمال زیاد به صورت کاذب مثبت شده است. چنانچه فرد عوامل خطر ابتلا به HIV را داشته و الایزا وی مثبت و وسترن بلات وی منفی گزارش شده، انجام مجدد تست وسترن بلات در یک ماه بعد توصیه می شود. اگر در این تکرار آزمایش باز هم نتیجه ی وسترن بلات منفی شد، می توان فرد را HIV منفی در نظر گرفت.
- وسترن بلات آزمایش دقیق تری بوده، اما به دلیل هزینه ی بالاتر به عنوان تست تأییدی در مواردی که دو بار نتیجه ی آزمایش الایزا مثبت شده است، به کار می رود.
تست Western blot
به عنوان یک آزمون تأیید کننده به کار میرود. که وجود IgG برعلیه چند نوع پروتئین ویروسی را بررسی میکند.
این تست نسبت به الایزا اختصاصیتر بوده از حساسیت کمتری برخوردار است.
به عبارتی در این روش پروتئین های HIV type I با ژل الکتروفورز از هم جدا شده و سپس با سرم بیمار واکنش داده و در صورت وجود آنتی بادی بر علیه پروتئین های با منشاء ژنهای gag, pol و env ویروس در سرم واکنش داده و مثبت میشود.
زمان مثبت شدن این تست 35 الی 40 روز بعد از تماس بدن با ویروس HIV می باشد. از آنجا که آزمایش Western blot نسبتاً گران است و انجام آن نیز مشکل است .
ندرتاً به عنوان اولین آزمایش انجام می گیرد و بیشتر در تأیید نتایج مثبت یا مشابه آزمایش ELISA بکار میرود.
اختصاصی بودن (Specificity) تست وسترن بلات وقتیکه با الایزا همراه شود٬ بیش از ۹۹٫۹% است.
تست غربالگری (Screening) که برای HIV استفاده میشود، ELISA است.
نتایج نامشخص (indeterminate) در تست وسترن بلات در این موارد دیده میشود:
- مراحل اولیه عفونت با HIV
- آلودگی با HIV-2
- بیماری خودایمنی (Autoimmune disease)
- بارداری
- تجویز اخیر توکسوئید کزاز
تمامی تستهای مثبت HIV بایستی توسط تستهای تکمیلی بررسی شوند معمولاً (Western blot test) که حاضر شدن جواب آن از چند روز تا چند هفته طول میکشد.
تست ریپا (RIPA) یا Radio Immuno Precipitation Assay
یک روش آزمایشگاهی است که برای تشخیص آنتیبادیهای خاص علیه پروتئینهای ویروس HIV در نمونههای سرمی استفاده میشود.
این تست به عنوان یک روش تخصصی و حساس برای تأیید نتایج مثبت HIV استفاده میشود، بهویژه در مواردی که تستهای دیگر، نتایج نامشخص یا مثبت کاذب ارائه دادهاند.
ریپا یک آزمون تأییدی دیگر می باشد.
این تست مشابه وسترن بلات بوده و در مواردی که سطح آنتی بادی بسیار پایین است و یا هنگامی که نتایج وسترن بلات غیر مشخص است، به کار می رود.
ریپا نیز مانند وسترن بلات، تست پر هزینه ای بوده و انجام آن نیاز به زمان و تخصص دارد.
ب) تستهای سنجش آنتی ژن:
تستهایی که در این گروه قرار میگیرند یا فرآوردههای آنتی ژنی ویروس HIV را ردگیری میکنند، عبارتند از:
تست ارزیابی آنتی ژن P24
آنتی ژن P24 ، یک پروتئین است که جزئی از ساختمان HIV میباشد و در مراحل اولیه عفونت، به مقدار زیاد تولید میشود و بوسیلة تستهای تشخیصی میتوان آن را در خون آشکار کرد.
در این روش بدلیل آنکه آنتی ژن P24 مورد ارزیابی قرار می گیرد، لذا می تواند در تشخیص زود هنگام آلودگی کمک کننده باشد.
البته در مراحل عفونت بدون علامت و یا درمان ضد ویروس ، با توجه به اینکه تعداد ویروس موجود در خون کم است ممکن است منفی کاذب داشته باشیم .
این تست بطور اولیه برای غربالگری نمونههای خون استفاده میشود ولی در برخی مناطق بعنوان تست تشخیصی HIV بکار میبرند.
تست P24 میتواند آلودگی با HIV را قبل از “تست آنتی بادی “HIV آشکار کند بنابراین تست آنتی ژن P24 در تشخیص HIV در مراحل اولیه بکار میرود.
نکته: آزمایش ارجح٬ جهت تشخیص آلودگی نوزادان٬ آزمایش RNA-PCR می باشد.
ج) روشهای مولکولی
آزمایش HIV-PCR و یا HIV Nucleic Acid Test (NAT)
به زبان بسیار ساده این آزمایش مستقیماً وجود HIV در خون را جستجو می کند.
کلمه PCR معادل Polymerase Chain Reaction است.
تست HIV-PCR ژن ویروس (RNA) را در خون ردیابی میکند. اگر شخصی آلوده شده باشد RNA ویروس ایدز در خون او وجود خواهد داشت.
از آنجایی که ماده ژنتیکی HIV اولین مارکری اســت که تقریباً 9 الی 11 روز بعد از ابتلا بــه ویروس در خون به مقدار قابل شناســایی میرسد، در نتیجه میتوان از این تســت جهت تشــخیص زودهنگام برای این عفونت استفاده کرد.
این تســت در تمامی مراحل عفونت حتی دوران پنجره و زمانی که EIA منفی اسـت، مثبت میباشـد.
این تســت به دو روش کیفی و کمی انجام میگیرد.
این تســت زمانی که نتیجه EIA نامشــخص اســت و یا حتی زمانی که فرد مشکوک به عفونت حاد HIV میباشــد و نتیجه تســت EIA آن منفی اســت و یا جهت تأیید عفونــت HIV مزمن، به کار میرود.
تســت همچنین میتواند برای شناسایی عفونت زودرس و حاد در نوزادان از روی نمونه لکه خون خشک شده (DBS) به کار رود.
این تست دارای توانایی شناسایی عفونت، 6 روز زودتر از تشخیص آنتی ژن p24 و 12 روز زودتر از تســتهای آنتی بادی میباشد و در مقایسه با blot western حساسیت و اختصاصیت قابل ملاحظهای دارد.
میزان اطمینان به دقت این تست ۹۵% میباشد. بعضی منابع این آزمایش را دو هفته بعد از داشتن ارتباط خطرناک (ارتباطی که به تماس مشکوک با خون منجر شود) و بعضی دیگر ابتدا ۴ هفته بعد، توصیه میکنند.
معمولاً بین ۵ روز تا یک هفته طول میکشد تا نتیجه این آزمایش دریافت شود.
از نظر هزینه این تست به طور معمول بسیار گرانتر از تست HIV-ELISA میباشد.
گرچه آزمایش HIV در حال حاضر خیلی در دسترس است ولی متاسفانه غربالگری گسترده انجام نمیپذیرد.
با توجه به این که در این آزمون ژنوم ویروس مورد مطـالعه قرار میگیرد لذا در تشخیص زودرس بیماری و یا نوزاد متولد شده از مادر آلوده مفید است.
به علت حساس بودن زیاد، موارد مثبت کاذب این آزمون بالا است. تشخیص مثبت با PCR در هر حال باید با تست سرولوژیک اثبات شود.
اگـرچـه ایـن آزمـون از حـسـاسیت و اخـتصاصیت بسیـار بـالایـی برخـوردار است، اما انـجـام آن سـاده نـیست و بـه عمـلکرد آزمایشگاه بــایـد دقـیـق بـاشــد و اسـتــفـاده از آن بــرای غـربــالـگـری افـراد جـایـز نـیـست.
موارد مثبت کاذب: نتیجه درصد کمی از افراد چه با آزمایش الایزا یا وسترن بلات میتواند غلط باشد.
امکان دارد تغییر رنگ اندکی در بعضی از افرادی که HIV ندارند مشاهده شود و به طور غلط به عنوان HIV مثبت شناخته شوند.
درصورتی کـه غـلظت ویـروس کمتـر از ۲۰۰۰ نسخـه (کپی) در میلی لیتـر باشـد، احتمـال مثبت کـاذب در تـشخیص HIV وجود دارد.
موارد منفی کاذب: در بعضی موارد آزمایش میتواند علی رغم وجود پادتنها نتواند تغییر رنگ نشان دهد. بنابراین کسی که آلوده به ویروس است اشتباهاً ممکن است منفی تلقی شود.
آزمایش میزان ویروس (HIV viral load test)
این آزمایش میزان HIV های در حال تقسیم را نشان میدهد، که با پیشرفت بیماری و نیز پاسخ به درمان ضد ویروسی مرتبط است.
این آزمایش٬ بهترین تست در دسترس برای تشخیص عفونت فعال HIV است. اگرچه نتایج مثبت کاذب٬ معمول است خصوصا وقتی که میزان ویروس (Viral load) پایین گزارش شده باشد.
نحوه آماده سازی بیمار برای انجام تست ایدز و یا HIV
نحوه آماده سازی بیمار برای انجام تست ایدز
تست HIV دستورالعملهای خاصی برای بیمار ندارد.
به طور کلی برای انجام تست HIV نیازی به ناشتا بودن و یا آمادگی خاصی نمیباشد اما بهتر است بیمار قبل از انجام آزمایش با یک پزشک مشورت نماید تا علائم او را بررسی نماید.
نمونه مورد نیاز برای تست HIV
اغلب انواع تستهای HIV از نمونه خون فرد جهت بررسی HIV استفاده میشود اما تستهایی هم وجود دارند که از بزاق دهان و یا ادرار جهت نمونه استفاده میشود. برای نوزادان از لکه خون خشک شده بر روی کاغذ صافی که به آن DBS و یا Dried Blood Spot میگویند، میتوان استفاده نمود.
پروتکل غربالگری ویروس HIV در ایران
- در ایران جهت غربالگری HIV نکات دستوری زیر رعایت میشود:
اولین آزمایش ۸ هفته بعد از رفتار خطرناک
تکرار آزمایش ۶ ماه بعد از رفتار خطرناک
برای بار اول ۸ هفته بعد از رفتار خطرناک به مراجعه کنندگان توصیه میشود ولی به دلیل اینکه سرعت و میزان تولید پادتن خون در بدن افراد متفاوت است و برای انجام آزمایش دقیقی که بتوان به نتیجه آن استناد کرد و جواب قطعی را ارائه داد، ۶ ماه بعد از رفتار خطرناک بایستی که آزمایش تکرار شود.
-
سرطان تخمدان چیست؟ علائم و آزمایشهای تشخیصی
-
آزمایش Hbs Ag چیست؟ + تفسیر نتایج
-
آشنایی با علائم بیماری هپاتیت در زنان
-
ایدز در بارداری: علائم و خطرات HIV در مادران باردار
-
آشنایی با انواع واکسن زگیل تناسلی (HPV) و نحوه تزریق آنها
-
تشخیص های ژنتیکی در بیماری اوتیسم و یا اختلالات طیف اوتیسم
-
تشخیص سرطان دهانه رحم چگونه انجام میشود؟
-
تست ها و روش های مرتبط با دخالت در جنسیت جنین قبل از بارداری
-
آزمایش ژنتیک پیش از ازدواج + تفسیر نتایج
-
رابطه میان زگیل تناسلی و سرطان دهانه رحم چیست؟
مقالات مرتبط با آزمایش ایدز (HIV): انواع آزمایشها و تحلیل نتیجه آن
علائم و نشانههای ایدز در زنان مردان چیست؟ این سوالی است که اکثر مردم برای حفظ سلامتی خود میخواهند بدانند. علائم و ن...
سلام وقت بخیر ایا مصرف قرص تبخال تناسلی اسکولویر ۴۰۰ میتواند روی ازمابش اچ ای وی نسل چهارم تاثیری داشته باشد