سندروم داون چیست؟ + تستهای تشخیصی سندروم داون
سندرم داون شایعترین اختللال کروموزومی است که منجر به تولد زنده یک بچه عقب افتاده ذهنی می باشد. اختلالات کروموزومی به شرایطی گفته میشود که در آنها ساختار یا تعداد کروموزومهای یک فرد غیرطبیعی است. کروموزومها رشتههای بلندی از DNA هستند که اطلاعات ژنتیکی را حمل میکنند. در حالت طبیعی، انسانها دارای 46 کروموزوم هستند که در 23 جفت مرتب میشوند. هر گونه تغییر در تعداد یا ساختار کروموزومها میتواند منجر به ایجاد مشکلات جسمی، ذهنی یا رشدی شود.
سندروم داون چیست؟
سندرم داون (Down Syndrome) یک اختلال کروموزومی است که به دلیل وجود یک نسخه اضافی از کروموزوم 21 به وجود میآید. این وضعیت به عنوان تریزومی 21 نیز شناخته میشود. در حالت طبیعی، انسانها دارای 46 کروموزوم هستند که در 23 جفت دستهبندی میشوند. اما در افراد مبتلا به سندرم داون، به جای دو نسخه از کروموزوم 21، سه نسخه وجود دارد. این تغییر ژنتیکی منجر به ویژگیهای خاص جسمی و ذهنی در افراد مبتلا به سندرم داون میشود.
مهمترین عامل ایجاد عقب ماندگی ذهنی شدید می باشد که می تواند با یک سری از مشکلات فیزیکی دیگر همراه باشد. شیوع آن در جوامعی که غربالگری روتین در دوران پری ناتال انجام نمی شود ، شیوع آن بین 1:500 تا 1:700 می باشد.وابسته به وراثت نبوده و در نتیجه می تواند خانواده هایی که هیچگونه سابقه ای از سندرم داون ندارند را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
علت سندروم داون
علت سندرم داون
علل سندروم داون شامل سن بالای مادر، ژنتیک و ... میشوند.
علل اصلی ایجاد سندرم داون شامل خطاهای ژنتیکی در هنگام تقسیم سلولی است. در ادامه به توضیح علل دقیقتر ایجاد این سندرم میپردازیم:
1- عدم جداسازی صحیح کروموزومها (Nondisjunction)
بیشتر موارد سندرم داون (حدود 95%) به دلیل عدم جداسازی صحیح کروموزومها در طی تقسیم سلولی میوز رخ میدهد. این فرآیند به شرح زیر است:
- در تقسیم سلولی میوز، کروموزومهای والدین به گونهای جدا میشوند که هر سلول جنسی (تخمک یا اسپرم) فقط یک نسخه از هر کروموزوم داشته باشد. اما اگر کروموزوم 21 به درستی جدا نشود، تخمک یا اسپرم دارای دو نسخه از این کروموزوم خواهد بود.
- پس از لقاح، فرد دارای سه نسخه از کروموزوم 21 خواهد بود (دو نسخه از یک والد و یک نسخه از والد دیگر)، که باعث تریزومی 21 و ایجاد سندرم داون میشود.
2- موزائیسم (Mosaicism)
حدود 1% از موارد سندرم داون به دلیل موزائیسم رخ میدهد. موزائیسم به معنای وجود دو نوع سلول متفاوت از نظر تعداد کروموزوم در بدن است. در این حالت:
- برخی سلولهای بدن دارای 46 کروموزوم (تعداد طبیعی) هستند و برخی دیگر دارای 47 کروموزوم (با یک نسخه اضافی از کروموزوم 21) میباشند.
- این نوع سندرم داون به دلیل خطا در تقسیم سلولی پس از لقاح رخ میدهد و علائم معمولاً خفیفتر از تریزومی 21 کامل است.
3- ترانسلوکاسیون (Translocation)
حدود 4% از موارد سندرم داون به دلیل ترانسلوکاسیون کروموزوم 21 رخ میدهد. در این حالت:
- یک بخش از کروموزوم 21 به کروموزوم دیگری (معمولاً کروموزوم 14) متصل میشود. بنابراین، فرد دو نسخه معمول از کروموزوم 21 و یک بخش اضافی از این کروموزوم در جای دیگری دارد.
- این نوع سندرم داون میتواند ارثی باشد. یعنی یکی از والدین ناقل این تغییر کروموزومی است اما خود هیچ علامتی ندارد. در این صورت، خطر بروز سندرم داون در بارداریهای بعدی افزایش مییابد.
4. عوامل خطر افزایشدهنده احتمال سندرم داون
اگرچه سندرم داون میتواند در هر بارداری رخ دهد، برخی عوامل خطر احتمال وقوع آن را افزایش میدهند:
- سن بالای مادر: یکی از مهمترین عوامل خطر برای تولد نوزاد مبتلا به سندرم داون، سن بالای مادر است. خطر بروز سندرم داون با افزایش سن مادر (به ویژه پس از 35 سالگی) افزایش مییابد. دلیل این امر این است که تخمکهای زنان با افزایش سن بیشتر در معرض خطاهای تقسیم سلولی قرار میگیرند.
- احتمال سندرم داون در زنان 25 ساله: 1 در 1200
- احتمال سندرم داون در زنان 35 ساله: 1 در 350
- احتمال سندرم داون در زنان 45 ساله: 1 در 30
- وجود یک فرزند مبتلا به سندرم داون در خانواده: داشتن یک فرزند مبتلا به سندرم داون، خطر بروز این اختلال در بارداریهای بعدی را افزایش میدهد.
- ناقل بودن ترانسلوکاسیون: اگر یکی از والدین ناقل ترانسلوکاسیون کروموزوم 21 باشد، احتمال ابتلای فرزند به سندرم داون افزایش مییابد.
- تاثیر سن پدر بر روی افزایش ریسک سندرم داون: تحقیقات نشان داده است که پدرانی که سن بالای 40 سال دارند و با مادرانی با سن بیشتر از 35 ازدواج می کنند شانس سندرم داون شدن کودکانشان 2 برابر بیشتر از پدرانی است که زیر 24 سال دارند و با مادران بیشتر از 35 سال ازدواج کرده اند (تنها متغیر موجود در این مطالعه سن پدر است).
- همینطور در زنان 40 سال به بالا با افزایش سن پدر احتمال سندرم داون شدن کودکان 50% افزایش می یابد.
- بنابراین بزرگترین علت سندرم داون افزایش سن در هر دو والد میباشد.
- در یک مطالعه 15 ساله در آمریکا نیز نشان داده است که میزان مادران و پدران بالای 35 سال طی این مدت به ترتیب با 111% و 60% در حال افزایش است که به نوبه خود نشان دهنده افزایش شیوع سندرم داون طی سالهای آینده میباشد.
- میزان شیوع سندرم داون در والدین با سن بیشتر از 40 سال 1:165 می باشد که تقریبأ 4 الی 5 برابر بیشتر از شیوع آن در جمعیت نرمال است.
انواع سندرم داون
پس بر مبنای علل ایجاد کننده سندرم داون سه نوع اصلی سندرم داون وجود دارد:
- تریزومی 21 کامل:(Trisomy 21) شایعترین نوع سندرم داون است که حدود 95% از موارد را تشکیل میدهد. در این نوع، هر سلول بدن فرد دارای یک نسخه اضافی از کروموزوم 21 است.
- موزائیسم:(Mosaicism) حدود 1% از موارد را تشکیل میدهد. در این حالت، برخی از سلولها دارای سه نسخه از کروموزوم 21 هستند، اما برخی دیگر تعداد کروموزومهای طبیعی دارند. افراد مبتلا به موزائیسم ممکن است علائم خفیفتری نسبت به افراد با تریزومی 21 کامل داشته باشند.
- ترانس لوکاسیون (Translocation): حدود 4% از موارد را تشکیل میدهد. در این حالت، یک بخش از کروموزوم 21 به کروموزوم دیگری چسبیده است. این نوع سندرم داون میتواند ارثی باشد.
- پارشیال تریزومی 21(partial Trisomy 21): بسیار نادر بوده و فقط قسمت کوچکی از کروموزوم 21 تکرار شده است. در نتیجه این کودکان علائم خیلی خفیف سندرم داون را تشکیل می دهند.
علائم و ویژگیهای سندرم داون
افراد مبتلا به سندرم داون میتوانند دارای طیف وسیعی از علائم و ویژگیهای جسمی و ذهنی باشند. این ویژگیها میتوانند در شدت و نوع متفاوت باشند. برخی از ویژگیهای رایج عبارتند از:
- ویژگیهای ظاهری خاص:
- صورت صاف و گرد
- چشمان بادامی شکل و با گوشههای رو به بالا
- گردن کوتاه
- دستان کوچک با انگشتان کوتاه
- یک خط تکی در کف دست (به جای دو خط طبیعی): در 50% آنها یک شیار کف دست دیده میشود.
- نقاط و لکه های سفید در عنبیه
- براکی سفالی (Brachycephaly) یک اصطلاح پزشکی است که به شکل غیرطبیعی و پهن سر اشاره دارد. این وضعیت زمانی رخ میدهد که سر بهطور غیرعادی کوتاه و پهن باشد و نسبت طول به عرض جمجمه بیشتر از حد معمول است. در این حالت، جمجمه به صورت افقی (از جلو به عقب) کوتاهتر و از سمت کنارهها پهنتر میشود).
- کلینوداکتیلی (کج شدن انگشت پنجم)،
- ناهنجاری مادرزادی قلب (45-40%) به همراه نقص دیواره بین بطنی و دهلیزی و باز ماندن مجرای شریانی از دیگر علایم بارز این بیماران می باشد.
- تأخیر در رشد و تکامل:
- تأخیر در تکامل حرکتی و زبانی
- مشکل در یادگیری و حافظه (ضریب هوشی بین 75 - 25 می باشد)
- مشکلات بهداشتی همراه:
- ناهنجاریهای قلبی مادرزادی
- مشکلات شنوایی و بینایی
- کاهش تن عضلانی (هیپوتونی)
- افزایش خطر عفونتهای تنفسی
- افزایش خطر ابتلا به مشکلات تیروئید، دیابت، و آلزایمر در سنین بالاتر
کروموزوم 21 از لحاظ ژنی فقیر است (نسبت بالای AT/GC) وقوع مجدد تریزومی 21 به سن مادر بستگی دارد و معمولا به 1:100 تا 1:200 می رسد.
در موارد جابجایی فامیلی این خطر برای مردان 1-0.3% و برای زنان 15-10% می شود. به استثنای حاملان نادر جابجایی 21q22.1 که احتمال وقوع مجدد 10% می باشد.
تاثیر سن پدر بر روی افزایش ریسک سندرم داون
تحقیقات نشان داده است که پدرانی که سن بالای 40 سال دارند و با مادرانی با سن بیشتر از 35 ازدواج می کنند شانس سندرم داون شدن کودکانشان 2 برابر بیشتر از پدرانی است که زیر 24 سال دارند و با مادران بیشتر از 35 سال ازدواج کرده اند (تنها متغیر موجود در این مطالعه سن پدر است).
همینطور در زنان 40 سال به بالا با افزایش سن پدر احتمال سندرم داون شدن کودکان 50% افزایش می یابد. بنابراین بزرگترین علت سندرم داون افزایش سن در هر دو والد می باشد.
در یک مطالعه 15 ساله در آمریکا نیز نشان داده است که میزان مادران و پدران بالای 35 سال طی این مدت به ترتیب با 111% و 60% در حال افزایش است که به نوبه خود نشان دهنده افزایش شیوع سندرم داون طی سالهای آینده می باشد. میزان شیوع سندرم داون در والدین با سن بیشتر از 40 سال 1:165 می باشد که تقریبأ 4 الی 5 برابر بیشتر از شیوع آن در جمعیت نرمال است.
تشخیص سندرم داون
تشخیص سندرم داون
تشخیص سندروم داون توسط آزمایشهای غربالگری جنین و آزمایشهای پس از تولد صورت میگیرد.
تشخیص سندرم داون در دوران بارداری یا پس از تولد امکانپذیر است.
تستهای تشخیصی سندروم داون در بارداری:
1.آزمایشهای غربالگری
- تستهای غربالگری جنین سه ماهه اول که شامل اندازه گیری بعضی از مارکرهای بیوشیمیایی در خون مادر (مانند PAPP-A وfree ß hCG) و بررسی سونوگرافی (برای اندازهگیری ضخامت مایع پشت گردن جنین) میتوانند احتمال وجود سندرم داون را تخمین بزنند.
- تست های غربالگری سه ماهه دوم که فقط شامل اندازه گیری چهار مارکر بیوشیمیایی در خون مادر است (AFP, Total ß hCG, uE3 and DIA) می باشد.
- تست های غربالگری ترکیبی که ترکیبی از پروتکل های غربالگری سه ماهه اول و دوم و گزارش واحد برای آن می باشد.
2.آزمایشهای تشخیصی
- آمنیوسنتز و نمونهبرداری از پرزهای جفتی(CVS): این آزمایشها نمونهای از مایع آمنیوتیک یا پرزهای جفتی جنین را بررسی میکنند و میتوانند وجود تریزومی 21 را تأیید کنند.
3.تشخیص پس از تولد
پس از تولد، تشخیص اولیه معمولاً بر اساس ویژگیهای ظاهری انجام میشود، اما آزمایش ژنتیکی بررسی کاریوتایپ نوزاد برای تأیید تشخیص استفاده میشود.
مدیریت و درمان سندرم داون
سندرم داون درمان قطعی ندارد، اما با مراقبتهای بهداشتی مناسب، آموزشهای ویژه، و حمایتهای اجتماعی، افراد مبتلا میتوانند زندگی نسبتاً کاملی داشته باشند.
- مراقبتهای پزشکی: افراد مبتلا به سندرم داون ممکن است به مراقبتهای پزشکی متعددی نیاز داشته باشند، از جمله جراحی برای مشکلات قلبی مادرزادی یا استفاده از وسایل کمکی برای مشکلات شنوایی و بینایی.
- آموزش و توانبخشی: آموزشهای ویژه برای بهبود تواناییهای زبانی و اجتماعی و حمایتهای روانشناختی برای کمک به ارتقای استقلال فردی این افراد حیاتی است.
- حمایتهای اجتماعی و خانوادگی: خانوادهها نقش مهمی در حمایت از فرد مبتلا به سندرم داون دارند و خدمات حمایتی میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند.
امید به زندگی
با پیشرفتهای پزشکی و درمانی، امید به زندگی افراد مبتلا به سندرم داون افزایش یافته و امروزه بسیاری از آنها به سنین 50 تا 60 سالگی و حتی بیشتر دست مییابند. با این حال، این افراد ممکن است در معرض خطر بیشتری برای مشکلات سلامتی مانند آلزایمر قرار داشته باشند.
نتیجهگیری
سندرم داون یک اختلال ژنتیکی پیچیده است که میتواند تأثیرات گستردهای بر زندگی افراد داشته باشد، اما با مراقبتها و حمایتهای مناسب، افراد مبتلا میتوانند زندگی رضایتبخشی داشته باشند.
-
انجام آزمایش پاپ اسمیر در دوران بارداری و پریودی
-
معرفی آزمایشات لازم برای تشخیص ناباروری مردان
-
نحوه تشخیص سندرم داون در نوزاد و جنین
-
معرفی انواع آزمایشهای بارداری + تفسیر نتایج
-
مدیریت زنان باردار با کاریوتایپ نرمال جنین و سطح پایین PAPP-A در خون
-
مروری بر نکات جدید در مورد سافت مارکرهای سونوگرافی دوران بارداری
-
مروری بر نکات جدید غربالگری دوران بارداری
-
استریول غیر کونژوگه (unconjugated Estriol or uE3) و یا مارکر مرگ جنین
-
موارد افزایش AFP در بارداری (بروز شده)
-
کلیات غربالگری سه ماهه اول
سلام من ۴۱ساله بیماری خاصی ندارم همسرم۴۳ ساله.فرزنداولم است. انتی ۴.۲ بود . دکترم گفت نمیخوادازمایش بدی برو نیفتی بده . پیش یه دکتر ژنتیک ک زنان زایمان هم بودرفتم گفتن برو امینوفقط ... حالا موندم چکارکنم ..فقط سنم روپرسید . اصلا نپرسید سابقه بیماری دارین یا نه یاباهمسرت فامیلی یانه .. کالبته جواب هردوش منفیه ... توروخداچکارکنم .ایا نیفتی دقتش پایینتره از امینو چقدرپایینتره؟؟؟