آزمایش HCV یا هپاتیت سی چیست؟ | نحوه انجام و تفسیر

آزمایش HCV یا هپاتیت سی به منظور بررسی وجود ویروس هپاتیت C در خون انجام می‌شود.

هپاتیت C نوعی عفونت ویروسی است که باعث التهاب کبد می‌شود و در صورت عدم درمان ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری مانند سیروز کبدی یا سرطان کبد گردد.

هپاتیت C یکی از شایع‌ترین علل عفونت‌های مزمن کبدی در سراسر جهان است.

مسیرهای انتقال ویروس هپاتیت C

ویروس هپاتیت C از طریق خون آلوده منتقل می‌شود. راه‌های اصلی انتقال شامل:

• تزریق مواد مخدر با استفاده از سرنگ مشترک.
  
  
• انتقال خون و فرآورده‌های خونی آلوده (پیش از توسعه غربالگری خون در سال 1992).
  
  
• استفاده از تجهیزات پزشکی آلوده (در موارد نادر).
  
  
• انتقال از مادر به نوزاد در طول زایمان.
  
  
• در موارد بسیار نادر، از طریق تماس جنسی محافظت‌ نشده با فرد آلوده.

دوره کمون بیماری هپاتیت

دوره کمون هپاتیت C و یا  Hepatitis C به مدت زمانی گفته می‌شود که از لحظه ورود ویروس به بدن تا ظهور علائم اولیه بیماری طول می‌کشد.

این دوره به طور معمول بین 2 هفته تا 6 ماه است.

• در طول دوره کمون، فرد معمولاً علائم بالینی ندارد و ممکن است حتی از وجود ویروس در بدن خود آگاه نباشد.
  
  
• در برخی موارد، افراد ممکن است هرگز علائمی نداشته باشند، به‌ویژه در مرحله عفونت حاد، اما ویروس همچنان در بدن فعال است و می‌تواند به عفونت مزمن منجر شود.
  
  
• در حدود 15 تا 25 درصد افراد، سیستم ایمنی بدن ممکن است به طور خودبه‌خود ویروس را در طول دوره کمون و عفونت حاد از بدن دفع کند. با این حال، در بیشتر موارد (حدود 75 تا 85 درصد)، عفونت مزمن شکل می‌گیرد.

دوره پنجره و یا دور نهفتگی  (window period)  

از نظر پزشکی، دوره‌ای که از زمان ورود یک ویروس به بدن تا زمان مثبت شدن تست‌های آزمایشگاهی (آزمایش‌هایی که وجود ویروس یا آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط بدن در پاسخ به ویروس را تشخیص می‌دهند) طول می‌کشد، "دوره پنجره" یا "دوره نهفتگی" (Window Period) نامیده می‌شود.

جزئیات دوره پنجره در هپاتیت  C

1-  دوره پنجره برای آزمایش آنتی‌بادی HCV (Anti-HCV):

 
• معمولاً بین  6 تا 12 هفته پس از تماس با ویروس است.
  
  
• در این دوره، بدن هنوز آنتی‌بادی‌های کافی تولید نکرده است تا توسط آزمایش‌های معمولی قابل تشخیص باشند، بنابراین نتیجه ممکن است منفی کاذب باشد.

2- دوره پنجره برای آزمایشRNA ویروس HCV (HCV RNA):

 
• این آزمایش که وجود مستقیم ویروس را در خون شناسایی می‌کند، می‌تواند عفونت را  2 تا 3 هفته پس از قرار گرفتن در معرض ویروس تشخیص دهد.
  
  
• آزمایش RNA معمولاً زودتر از آزمایش آنتی‌بادی مثبت می‌شود، چرا که این تست مستقیماً ویروس را در خون شناسایی می‌کند.

اهمیت دوره پنجره:

• در طول دوره پنجره، فرد ممکن است به ویروس هپاتیت C آلوده شده باشد اما نتیجه آزمایش‌ها هنوز منفی باشد.
  
  
• اگر آزمایش آنتی‌بادی HCV در دوره پنجره منفی باشد، پزشک ممکن است آزمایش RNA یا تکرار آزمایش آنتی‌بادی را پس از چند هفته توصیه کند تا از تشخیص دقیق‌تر اطمینان حاصل شود.

انواع عفونت هپاتیت  C

• عفونت حاد: عفونت کوتاه‌مدتی که معمولاً طی 6 ماه پس از تماس با ویروس ایجاد می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به عفونت حاد علائمی ندارند و برخی به صورت خودبه‌خود ویروس را از بدن دفع می‌کنند.
  
  
• عفونت مزمن: در صورتی که بدن نتواند ویروس را از بین ببرد، عفونت به صورت مزمن ادامه می‌یابد. این نوع عفونت می‌تواند سال‌ها در بدن فرد وجود داشته باشد و باعث مشکلات جدی در کبد شود.

علائم افراد مبتلا به هپاتیت C

بیشتر افراد مبتلا به هپاتیت C مزمن علائم واضحی ندارند. اما در برخی موارد ممکن است علائمی مانند:

• خستگی شدید
  
  
• درد شکمی
  
  
• درد مفاصل و عضلات
  
  
• زردی پوست و سفید چشم که به آن ایکتر و یا یرقان هم می گویند.
  
  
• تیرگی ادرار (به رنگ زرد کهربایی)
  
  
• کاهش اشتها یا تهوع ظاهر شوند.

با این حال، بسیاری از افراد با هپاتیت C مزمن حتی سال‌ها بعد از ابتلا نیز بدون علامت باقی می‌مانند و فقط از طریق آزمایش خون متوجه عفونت می‌شوند.

به دلیل اینکه هپاتیت C در طول دوره کمون و حتی پس از آن معمولاً علائم مشخصی ندارد، توصیه می‌شود افراد در معرض خطر این بیماری، مانند کسانی که تزریق مواد مخدر داشته‌اند یا خون دریافت کرده‌اند، تحت آزمایش‌های منظم قرار گیرند.

عوارض عدم درمانهپاتیت  C

اگر هپاتیت C به مدت طولانی درمان نشود، می‌تواند باعث عوارض جدی مانند:

• سیروز کبدی: زخم کبد که می‌تواند به عملکرد ضعیف کبد منجر شود.
  
  
• نارسایی کبد: مرحله پیشرفته آسیب کبدی.
  
  
• سرطان کبد: خطر ایجاد سرطان در بیماران مبتلا به هپاتیت C مزمن وجود دارد.

آزمایش‌ HCV برای تشخیص هپاتیت C

برای تشخیص هپاتیت C، پزشکان از آزمایش آنتی‌بادی HCV و آزمایش RNA ویروس هپاتیت C  استفاده می‌کنند. این آزمایش‌ها وجود ویروس در بدن و میزان فعالیت آن را بررسی می‌کنند.

انواع آزمایش‌های HCV

1. آزمایش آنتی‌بادی HCV (Anti-HCV): این آزمایش برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌هایی که سیستم ایمنی بدن در واکنش به ویروس HCV تولید می‌کند، انجام می‌شود. اگر این آزمایش مثبت باشد، نشان‌دهنده این است که فرد به این ویروس در گذشته مبتلا شده یا در حال حاضر مبتلا است.
   
   
2. آزمایشRNA ویروس هپاتیت C (HCV RNA): اگر آزمایش آنتی‌بادی مثبت باشد، معمولاً آزمایش RNA برای تعیین وجود ویروس فعال و میزان تکثیر آن انجام می‌شود. این آزمایش دقیق‌تر است و نشان می‌دهد آیا ویروس هنوز در بدن فرد فعال است یا خیر.
   
   
3. آزمایش تعیین نوع ژنوتیپ (HCV Genotype): این آزمایش به منظور تعیین ژنوتیپ ویروس HCV انجام می‌شود، چرا که نوع ژنوتیپ در انتخاب روش درمان مؤثر است.

نحوه انجام آزمایش HCV

این آزمایش معمولاً از طریق نمونه‌گیری از خون انجام می‌شود. فرایند بسیار ساده است:

1. نمونه خون از رگ گرفته می‌شود.
   
   
2. خون به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
   
   
3. نتایج طی چند روز آماده خواهد بود.

تفسیر نتایج

1. آنتی‌بادی HCV مثبت: این نتیجه نشان‌دهنده این است که فرد قبلاً با ویروس هپاتیت C در تماس بوده است، اما مشخص نمی‌کند آیا عفونت فعلی وجود دارد یا نه.
   
   
2. HCV RNA مثبت: این نتیجه به معنای وجود ویروس فعال در بدن است که نیاز به پیگیری درمانی دارد.
   
   
3. HCV RNA منفی: نشان‌دهنده این است که فرد به ویروس هپاتیت C مبتلا نیست یا ویروس در بدن فعال نیست.
   
   
4. ژنوتیپ ویروس: این آزمایش برای تعیین نوع ویروس کمک می‌کند و برای انتخاب روش درمان مناسب استفاده می‌شود.

چرا آزمایش HCV انجام می‌شود؟

آزمایش HCV برای افرادی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند توصیه می‌شود، از جمله:

• افرادی که در گذشته تزریق مواد مخدر داشته‌اند.
  
  
• دریافت‌کنندگان خون یا اعضای بدن قبل از سال 1992
  .
• افرادی که از طریق شغلشان در معرض خون هستند، مانند پرسنل پزشکی.

درمان هپاتیت C

هپاتیت C به‌ویژه نوع مزمن آن در گذشته قابل درمان نبود یا درمان‌های موجود عوارض زیادی داشتند.

اما در سال‌های اخیر، داروهای جدیدی به نام داروهای ضدویروسی مستقیم‌الاثر (DAA) معرفی شده‌اند که درمان بسیار مؤثری را فراهم کرده‌اند.

این داروها معمولاً طی 8 تا 12 هفته مصرف می‌شوند و می‌توانند ویروس را به‌طور کامل از بدن دفع کنند.

پیشگیری از ویروس هپاتیت C

در حال حاضر واکسن هپاتیت C وجود ندارد، اما می‌توان از راه‌های زیر از ابتلا جلوگیری کرد:

• اجتناب از استفاده از سرنگ مشترک.
  
  
• رعایت نکات بهداشتی در مراکز درمانی و هنگام استفاده از تجهیزات پزشکی.
  
  
• غربالگری خون‌های اهدایی.

مراحل مانیتورینگ درمان هپاتیت C

مانیتورینگ درمان در هپاتیت C (Hepatitis C) به فرآیندی اطلاق می‌شود که طی آن پاسخ بدن به درمان و میزان کاهش یا حذف ویروس از بدن پیگیری می‌شود. این فرآیند برای ارزیابی موفقیت درمان و جلوگیری از عوارض جانبی احتمالی اهمیت زیادی دارد.

1. ارزیابی اولیه قبل از شروع درمان:

• تعیین میزان ویروس (HCV RNA): قبل از شروع درمان، میزان ویروس (viral load) در خون تعیین می‌شود. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا شدت عفونت و نوع درمان مناسب را ارزیابی کند.
  
  
• تعیین ژنوتیپ HCV: هپاتیت C دارای چندین ژنوتیپ مختلف است و درمان بسته به ژنوتیپ ویروس ممکن است تغییر کند. شایع‌ترین ژنوتیپ‌ها شامل ژنوتیپ 1، 2، و 3 هستند.
  
  
• آزمایش‌های عملکرد کبد (Liver Function Tests): برای ارزیابی وضعیت کبد و بررسی میزان آسیب ناشی از ویروس، آزمایش‌هایی مانند ALT، AST، و بیلی‌روبین انجام می‌شود.
  
  
• بررسی سیروز یا فیبروز کبدی: انجام آزمایش‌های تصویربرداری یا بیوپسی کبدی برای تعیین میزان فیبروز یا سیروز ممکن است ضروری باشد.

2. در طول درمان:

• اندازه‌گیری HCV RNA: در طول درمان، به طور منظم مقدار RNA ویروس در خون بررسی می‌شود. این آزمایش‌ها معمولاً در هفته‌های 4، 8 و در پایان درمان انجام می‌شوند.
  
  
• کاهش بار ویروسی نشان‌دهنده پاسخ مثبت به درمان است.
  
  
• در برخی موارد، ویروس ممکن است بعد از مدت کوتاهی پس از شروع درمان به طور کامل از خون ناپدید شود.
  
  
  
• پیگیری عوارض جانبی: در طول دوره درمان با داروهای ضد ویروسی مستقیم‌الاثر (DAA)، پزشک ممکن است بیمار را برای هر گونه عوارض جانبی احتمالی مانند خستگی، تهوع، یا تغییرات در عملکرد کبد تحت نظر بگیرد.

3. پایان درمان:

• پاسخ ویروسی پایدار (SVR): 12 هفته پس از پایان درمان، آزمایش RNA ویروس دوباره انجام می‌شود. اگر ویروس در این زمان در خون قابل شناسایی نباشد، به آن SVR12 (Sustained Virologic Response) می‌گویند.
  
  
• رسیدن به SVR12 نشان می‌دهد که ویروس با احتمال بسیار زیاد به طور کامل از بدن حذف شده است و فرد درمان شده است.
  
  
• احتمال بازگشت ویروس پس از SVR12 بسیار کم است و معمولاً این پاسخ پایدار به عنوان بهبودی کامل در نظر گرفته می‌شود.

4. پیگیری طولانی‌مدت:

• افراد بدون سیروز: برای بیمارانی که به SVR رسیده‌اند و سیروز ندارند، معمولاً نیاز به پیگیری طولانی‌مدت کبدی نیست.
  
  
• افراد با سیروز: بیمارانی که قبل از درمان به سیروز مبتلا بودند، حتی اگر به SVR برسند، باید به طور منظم برای بررسی وضعیت کبد و احتمال ایجاد سرطان کبد (HCC) تحت نظارت قرار گیرند.

ابزارها و آزمایش‌های کلیدی در مانیتورینگ:

1. HCV RNA PCR: آزمایش تعیین میزان RNA ویروس در خون.
   
   
2. آزمایش‌های عملکرد کبد (LFT): برای ارزیابی سلامت کبد.
   
   
3. فیبرو اسکن یا بیوپسی کبد: برای ارزیابی میزان فیبروز یا سیروز کبد.
   
   
4. آزمایش‌های عمومی خون: شامل CBC و بررسی دیگر پارامترهای خونی برای بررسی سلامت عمومی بدن و ارزیابی عوارض جانبی داروها.

اهمیت مانیتورینگ

مانیتورینگ درمان هپاتیت C برای اطمینان از پاسخ به درمان، جلوگیری از عوارض جانبی، و تشخیص زودهنگام مشکلات کبدی در بیمارانی که سیروز دارند، اهمیت زیادی دارد.

همچنین، پیگیری نتایج درمان برای تعیین موفقیت نهایی درمان و جلوگیری از بازگشت بیماری ضروری است.

سخن پایانی

 هپاتیت C بیماری است که اگر زود تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد، به‌خوبی قابل مدیریت است.

درمان‌های جدید می‌توانند عفونت را در بیشتر موارد کاملاً درمان کنند و از عوارض جدی پیشگیری کنند.

در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش HCV، مشاوره با پزشک جهت بررسی دقیق‌تر و شروع درمان ضروری است.

درمان‌های مدرن با استفاده از داروهای ضد ویروسی می‌تواند ویروس را در بسیاری از موارد کاملاً از بین ببرد.