ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی بیماری آﺗﺮوفی ﻋﻀﻼنی ﻧﺨﺎعی (SMA)

ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺑﯿﻤﺎری آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ (SMA)

ﺳﺎﺧﺘﺎر DNA اﻧﺴﺎن در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ دﭼﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮات (موتاسیون) ﺷﻮد  ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺘﻼﻻت ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻮع ژن ﻫﺎی درﮔﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ.


اﮐﺜﺮ ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎی ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎن ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ و در ﻣﻮرد ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودی از اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻫﺰﯾﻨﻪی ﺑﺴـﯿﺎر ﺑﺎﻻ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان روﻧﺪ ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﺑﯿﻤﺎری را ﮐﻨﺪ ﮐﺮد.

ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ در ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎی ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﻣﺎن ﺑﺮﺗﺮی دارد.

ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺑﺮﺧﯽ از اﺧﺘﻼﻻت ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﺗﻮان از ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد ﻣﺒﺘﻼ ﭘﯿﺸـﮕﯿﺮی ﮐﺮد.

طﺒﻖ ﭘﺮوﺗﮑﻞ ﮐﺸــﻮری، ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺑﯿﻤﺎری ﺗﺎﻻﺳﻤﯽ ﺑﺮای ﻫﻤﻪی زوﺟﯿﻦ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﻧﻮع ازدواج (ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ) اﺟﺒﺎری ﺑﻮده و آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀــﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ (Spinal muscular atrophy = SMA)  پس از تالاسمی دومین بیماری ارثی شایع قابل پیشگیری در ایران می باشد. 

 آن را با نام‌های بیماری آتروفی عضلانی نخاعی و یا بیماری وردینگ هافمن نیز می‌شناسند.  



آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ (SMA) ﭼﯿﺴﺖ؟

اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری اﻋﺼﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ را درﮔﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.


نخاع یا نخاع شوکی یا طناب نخاعی (Spinal cord) شبیه طناب سفید رنگی به طول تقریباً ۴۵ سانتی‌متر است که از سوراخ پس سری (Foramen magnum) تا سطح نخستین یا دومین مهره کمری (L2) درون کانال ستون مهره امتداد می‌یابد.

اﯾﻦ اﻋﺼﺎب  بخشی از دستگاه عصبی مرکزی که مرکز کنترل بیشتر فعالیت‌های انعکاسی بدن می‌باشد و در ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎی ﺗﻨﻔﺴـﯽ، ﺑﻠﻊ و ﺣﺮﮐﺎت دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ.SMAﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻠﯿﻞ (آﺗﺮوﻓﯽ) و ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪن ﻣﺎﻫﯿﭽﻪﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد.




ﻋﻼﺋﻢ ﺑﯿﻤﺎری آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀـﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ (SMA) ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﻧﻮع آن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.

ﮐﻮدﮐﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺗﯿﭗ ﯾﮏ ﮐﻪ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮم آن اﺳﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻦ، نشستن و راه رﻓﺘﻦ نیستند.

ﺿﻌﻒ ﻣﺎﻫﯿﭽﻪ ﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ اﺧﺘﻼل در ﺗﻨﻔﺲ و ﺑﻠﻊ ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﮐﻮدك ﻣﺒﺘﻼ ﻃﯽ دو ﺳﺎل اول زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻮت ﻣﯽﮐﻨﺪ.

اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺗﯿﭗ دو، ﺳﻪ و ﭼﻬﺎر SMA ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﻠﻮﻟﯿﺖ ﺷﺪﯾﺪ، ﻣﺎﺑﻘﯽ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﺳﭙﺮی ﺧﻮاﻫند کرد.

شروع این بیماری ممکن است بر اساس نوع تیپ آن در دوران جنینی و یا بزرگسالی رخ دهد که در هر صورت به دلیل پیشرونده بودن با گذشت زمان شدت تاثیر بیماری بر روی افراد بیشتر خواهد شد. 

  

ﻋﻠﺖ ﺑﯿﻤﺎری آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ (SMA) ﭼﯿﺴﺖ؟

ﺑﯿﻤﺎری SMA در اﺛﺮ وﻗﻮع ﺟﻬﺶ (موتاسیون) در ژنSMN1 که بر روی کروموزوم 5 قرار دارد ، اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد.


ژنﻫﺎ ﺣﺎوی اﻃﻼﻋﺎت ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ SMA دو ﻧﺴــﺨﻪ ی ﻣﻌﯿﻮب از ژن SMN1 را از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺳﺎﻟﻢ (ﻧﺎﻗﻞ) ﺧﻮد ﺑﻪ ارث ﻣﯽﺑﺮد.


این ژن که مسئول ساخت پروتئینی به نام SMN (پروتئین حرکتی نورون و یا Survival Motor Neuron) است که در تمامی سلول‌های جانداران یوکاریوت وجود دارد و جهت زنده‌ماندن نورون‌های حرکتی و عملکرد طبیعی آنها ضروری است.

این پروتئین ماهیچه ها را قادر می سازد که سیگنالهای اعصاب را دریافت کنند. 


میزان اندک این پروتئین در سلول‌ها موجب از دست رفتن عملکرد طبیعی در سلول‌های عصبی شاخ قدامی نخاع شده و آتروفی عضلات را در پی دارد.  

اکثر مردم دو نسخه از ژن SM1 دارند که هر کدام از یکی از والدین به ارث می رسد.

بیماری SMA معمولاً تنها زمانی اتفاق می افتد که هر دو نسخه دارای ژن آسیب دیده باشند.

به عبارت دیگر، نحوه توارث این بیماری اتوزوم مغلوب است.

در نتیجه، اگر تنها یک نسخه غیرطبیعی باشد، معمولاً علامتی وجود نخواهد داشت. 

موتاسیون در ژن SMN1 باعث آتروفی عضلانی نخاعی تیپ I، II، III  و IV می شود. موتاسیون ها در این ژن باعث کوتاه شدن پروتئین SMN شده.

بدون پروتئین SMN نورون های حرکتی از بین رفته و پالس های عصبی بین مغز و ماهیچه ها منتقل نمی شود، در نتیجه برخی عضلات قادر به عملکرد و یا حرکت طبیعی خود نبودند.

برخی افراد با آتروفی عضلانی نخاعی تیپ II، III و IV سه یا تعداد بیشتری کپی از ژن SMN2 در هر سلول دارند که وجود این کپی ها باعث تعدیل فنوتیپ و ایجاد شکل خفیف تری از بیماری می شود.

در 95 الی 98% موارد، در همه بیماران مبتلا به SMA با شروع بیماری در سن خردسالی ژن SMN1 در اگزونهای 7-8 حذف هموزیگوت را نشان می دهد.

در 2-1% موارد بیماران، که حذف اگزون های 7-8 را در یکی از آلل های خود ندارند، جهش نقطه شناسایی شده است.





علایم بالینی بیماری


بیماری اس ام ای به دلیل انواع گوناگونی که دارد عمدتا دارای علائم زیر خواهد بود که همه این علائم ممکن است در یک بیمار مشاهده نشود:

- علائم ضعف عضلانی، سستی و شل بودن عضلات در سنین کودکی یا بزرگسالی

- مشکلات تنفسی و تجمع ترشحات در گلو و ریه

- مشکل در بلع و خوردن غذا

- زمین خوردن مکرر

- گرفتگی عروق قلب و ریه و احساس خفگی

- فرورفتگی قفسه سینه 




بیماری اس ام ای نوع یک (SMA type 1):

بیماری وردینگ- هافمن (Werding -Hoffman) این نوع SMA در هنگام تولد و یا در شش ماهه اول پس از تولد وجود دارد و در آن هپیوتونی شدید و فقدان حرکات خودبخودی دیده می‌شود.

گاهی اوقات کاهش قدرت و فراوانی حرکات جنین در داخل رحم وجود دارد، که در سونوگرافی جنین قابل گزارش است.

این کودکان دارای توانایی ذهنی طبیعی بوده و در اثر ضعف ماهیچه ای شدید که بر روی عملکردهای تنفسی و بلع اثر می‌گذارد، در دو سال اول زندگی و اغلب قبل از 12 ماه فوت می‌کند.

تشخیص با روش ژنتیکی جایگزین تشخیص به وسیله الکترومیوگرافی (electromyography)شده و هیچ درمان مؤثری برای این بیماری وجود ندارد.



بیماری اس ام ای نوع دو (SMA Type 2):

این نوع خفیف تر از نوع 1 بوده و سن شروع بیماری بین 6 تا 12 ماهگی است، گرچه ضعف ماهیچه ای و هپیوتونی جزء مشخصه‌های اصلی بیماری هستند.

این کودکان می‌توانند بدون کمک گرفتن بشینند، ولی هرگز نمی‌تواند به طور مستقل حرکت کنند.

سرعت پیشرفت بیماری آهسته بوده و اکثر کودکان مبتلا فقط تا اوایل دوران بلوغ زنده می‌مانند.



بیماری اس ام ای نوع سه (SMA Type 3):

این نوع با نام بیماری گاگلبرگ -ولندر (Kugelberg-Welander) نیز شناخته می‌شود، بعد از12 ماهگی ظاهر می‌شود و بیماران در راه رفتن محدودیت دارند.

ضعف ماهیچه ای پیشرونده آهسته، باعث می‌شود بسیاری از افراد مبتلا در اوایل بلوغ از صندلی چرخدار استفاده کنند.

بقای بلندمدت می‌تواند تحت تاثیر عواملی همانند عفونت های مکرر تنفسی و بروز اسکولیوز، قرار گیرد.



بیماری اس ام ای نوع چهار(SMA type 4):

عمدتا در سنین بزرگسالی رخ می‌دهد. به عبارت دیگر معمولا از سنین 35 سالگی به بالا علائم بیماری اس ام ای بروز می‌کند.

البته در برخی از موارد هم دیده شده است که از سنین 18 تا 30 سالگی نیز شروع بیماری اس ام ای تیپ چهارم رخ داده است.

این نوع بیماری SMA از انواع دیگر گروه‌های بیماری کمتر یافت شده و عضلات این بیماران که مسئول بلع و تنفس هستند کمتر درگیر بوده و به همین دلیل مشکلات بلع و تنفس در آنها کمتر دیده می‌شود.

این نوع به ندرت آنقدر شدید است که بر طول عمر بیمار تاثیر بگذارد.



فرم SMA غیر مرتبط با کروموزوم 5 و یا وابسته به کروموزوم X

   اما یک فرم نادر هم دارد که به صورت غالب یا وابسته به کروموزوم X  رخ می دهد مثل spinal and bulbar muscular atrophy  یا همان بیماری کندی kennedy disease   

در واقع این فرم به دلیل موتاسیون در ژن SMN1 و کمبود پروتئین SMN نیستند. ممکن است در این فرم عضلات دورتر از مرکز بدن نسبت به عضلاتی که در تیپ های 1 تا 4 بیماری SMA  درگیر می شوند، رخ دهد.

  

تشخیص بیماری اس ام ای

علائم بیماری اس ام ای مشابه علائم تعدادی از بیماری‌های دیگر است که بر عضلات تأثیر می‌گذارد.

برای تعیین اینکه آیا آتروفی عضلانی بیمار به دلیل SMA است یا خیر، پزشک ممکن است از آزمایش‌های زیر استفاده کند:

آزمایش ژنتیکی: آزمایش خونی که به تکنسین‌ها امکان می‌دهد جهش‌های ژن SMN را در کروموزوم پنجم جستجو کنند.

الکترومیوگرافی (EMG): آزمایشی که نشان می‌دهد ماهیچه‌ها چگونه سیگنال‌های اعصاب را دریافت می‌کنند. در نوار عضله شواهد تغییرات نوروژنیک با فعالیت خود بخودی عضلانی ثبت می شود. 

بیوپسی عضلانی: نمونه کوچکی از عضله برای بررسی زیر میکروسکوپ برداشته می‌شود.

نحوه تشخیص ژنتیکی بیماری اس ام ای

به دلیل موروثی بودن بیماری لازم است کلیه اعضای خانواده درجه اول و دوم در هنگام ازدواج و بارداری نیز مورد بررسی قرار گیرند تا نقص ژنی در خانواده مورد بررسی قرار گرفته و امکان تشخیص بیماری در نوزادی که در نسل بعد متولد می‌شود میسر شده و بیماری به نسل بعدی منتقل نشود.

بررسی ابتلا به بیماری اس ام ای نیز در دو سطح می تواند مورد بررسی قرار گیرد که عبارتند از:

- تشخیص بیماری با گرفتن خون زوجین آقا و خانم، پدر و مادر بیمار و یا خود بیمار جهت بررسی ناقل یا مبتلا بودن

- نمونه گیری در دوران حاملگی در هفته 10 حاملگی از پرزهای جفتی(CVS) ، در صورتی که هر دو زوجین ناقل بیماری SMA  باشند






آﯾﺎ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﻗﺎﺑﻞ درﻣﺎن اﺳﺖ؟



داروﯾﯽ ﺑﺮای درﻣﺎن ﻗﻄﻌﯽ ﺑﯿﻤﺎری SMA وﺟﻮد ﻧﺪارد وﻟﯽ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ، داروﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل و ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﯿﺸـﺮﻓﺖ ﺑﯿﻤﺎری وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺟﺰء ﮔﺮان ﻗﯿﻤﺖﺗﺮﯾﻦ داروﻫﺎی دﻧﯿﺎ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ.


درمان های حمایتی

اقدامات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی برای کمک به بهبود وضعیت و تحرک مفاصل. این درمان ها همچنین ممکن است جریان خون را بهبود بخشد و ضعف و آتروفی عضلانی را کاهش دهد.

گفتار درمانی نیز به مشکلات صحبت کردن، جویدن و بلع این بیماران کمک می کند.

وسایل کمکی مانند انواع عصا، بریس، اورتوز و صندلی چرخدار برای کمک به افراد مستقل تر

تغذیه خوب و رژیم غذایی متعادل برای کمک به حفظ وزن و قدرت عضلانی.

برخی از افراد ممکن است به لوله تغذیه نیاز داشته باشند تا تغذیه مورد نیاز خود را دریافت کنند.

حمایت تنفسی برای افرادی که ضعف عضلانی در گردن، حنجره و قفسه سینه دارند.

حمایت تنفسی ممکن است شامل دستگاه هایی برای کمک به تنفس در طول روز و جلوگیری از آپنه خواب در شب باشد.

برخی از افراد ممکن است نیاز به ونتیلاتور داشته باشند.


درمان های تغییر دهنده سیر بیماری


درمان های تغییر دهنده سیر بیماری که برخی داروها نظیر nusinersen, onasemnogene abeparvovec, risdiplam را شامل می شود که البته در حال حاضر این نوع از داروی اس ام ای در ایران (و بسیاری از کشورهای دیگر) در دسترس نیستند.

برای شیرخواران زیر دو سال که برای تنفس وابسته به ونتیلاتور نیستند، مصرف هر کدام از این سه دارو (اگر در دسترس باشند) پیشنهاد می شود.

برای کودکان بالای دو سال و بزرگسالان با علایم متوسط بیماری، یکی از دو داروی nusinersen یا risdiplam توصیه می شود.

داروی nusinersen به صورت تزریق داخل نخاعی است که یک دوره اولیه درمان 8 هفته ای دارد که با تزریق هر 4 ماه یک بار ادامه می باید.

داروی onasemnogene به صورت یک بار تزریق وریدی است و risdiplam به صورت شربت است که روزانه با سرنگ به کودک داده می شود.

 

 

اثربخشی این داروها اندک (modest) بوده اما برای این بیماری که در صورت عدم درمان به مرگ زودرس کودک منجر می شوند، نور امیدی هستند.

البته کودکان یا بزرگسالان وابسته به ونتیلاتور، دچار تغییرات شدید مفصلی یا اسکولیوز یا آن ها که از لوله برای تغذیه استفاده می کنند، ناتوان تر از آنی هستند که از این درمان ها سود ببرند. 

متاسفانه این داروها بسیار گرانقیمت هستند.

داروی اس ام ای nusinersen با نام تجاری spinraza چیست و چه اثرات و عوارضی دارد؟

داروی تزریقی Spinraza در سال 2016 توسط سازمان غذا و داروی امریکا به عنوان اولین درمان تایید شده برای بیماری آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) مورد تایید قرار گرفت.

این دارو که مستقیما بصورت داخل نخاعی (اینتراتکال) به سیستم اعصاب مرکزی تزریق می شود، با اتصال به RNA موجب افزایش تولید پروتئین های طبیعی نورون های حرکتی شده و از این طریق موجب بهبودی علایم بیماران می شود.

در یک مطالعه بیش از 50 درصد شیرخوارانی که این دارو را دریافت کردند، بهبودی در برخی عملکردهای حرکتی را نشان دادند.

اسپینرازا از طریق تزریق داخل نخاعی استفاده می شود یعنی به صورت مستقیم از طریق قسمت پایین کمر به مایع مغزی نخاعی تزریق می شود.

هر دوز شامل 12 میلی گرم در 5 سی سی است. افراد چهار دوز اولیه را در 2 ماه اول درمان (هر دو هفته) دریافت می کنند.

پس از تکمیل آن، هر 4 ماه یک دوز نگهدارنده را برای بقیه عمر مصرف می کنند. مانند تمام درمان ها، زمان بسیار مهم است.

افرادی که spinraza را در اسرع وقت پس از تشخیص شروع کردند، نتایج بهتری نشان دادند.

شایع ترین عارضه مصرف این دارو عفونت های تنفسی و یبوست بود.

احتمال افت پلاکت خون، اختلالات انعقادی و سمیت کلیوی نیز ذکر شده است. لذا، بررسی آزمایشگاهی در حین درمان لازم است.

 

ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻮدن ﺑﺮای ﺑﯿﻤﺎریSMA ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ؟

در ﺑﺪن ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ دو ﻧﺴﺨﻪ از ﻫﺮ ژن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ را از ﭘﺪر و دﯾﮕﺮی را از ﻣﺎدر ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﯾﻢ.

اﻓﺮاد ﻧﺎﻗﻞ SMA، ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪ ی ﺳﺎﻟـﻢ و ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪی ﻣﻌﯿﻮب از اﯾﻦ ژن را ﺑﻪ ارث ﺑﺮده اﻧﺪ.

اﻓﺮاد ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻫﺴــﺘﻨﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ژﻧﺘﯿﮏ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻨﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ.

  اﮔﺮ ﻫﺮ دو واﻟﺪ ﻧﺎﻗﻞ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﺎﻧﺲ (=اﺣﺘﻤﺎل) داﺷﺘنﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری در ﻫﺮ ﺑﺎرداری 25% ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.





ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﭼﻘﺪر اﺳﺖ و اﻫﻤﯿﺖ آن در ازدواج ﻫﺎی ﻏﺮﯾﺒﻪ و ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟


تقریباً یک از ﻫﺮ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻧﻮزاد در ازدواج ﻏﯿﺮﻓﺎﻣﯿﻠﯽ و ﯾﮏ از ﻫﺮ ﻫﺰار ﻧﻮزاد در ازدواج ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ (ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ و دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻮ، ﭘﺴـﺮﺧﺎﻟﻪ و دﺧﺘﺮ ﺧﺎﻟﻪ، ﭘﺴـﺮ داﯾﯽ و دﺧﺘﺮ ﻋﻤﻪ، ﭘﺴـﺮ ﻋﻤﻪ و دختر داﯾﯽ) ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ.

بروز این بیماری در دختران و پسران یکسان بوده و به صورت اتوزومی نهفته به ارث می‌رسد و از آنجایی که به صورت ژنتیکی رخ می‌دهد و در خانواده‌هایی که نسبت فامیلی دارند بیشتر اتفاق می‌افتد.

اما یک فرم نادر هم دارد که به صورت غالب یا وابسته به کروموزوم X  رخ می دهد مثل spinal and bulbar muscular atrophy  یا همان بیماری کندی kennedy disease

آمار افراد سالم ناقل این بیماری بسیار بالاست.

از هر 40 نفر یک نفر ناقل ژن معیوب این بیماری است که در صورت ازدواج با فرد ناقل دیگر احتمال بروز بیماری در تولد فرزندان وجود دارد .با توجه به شیوع بالای ازدواج‌های فامیلی و نبود غربالگری مناسب احتمالا آمار ابتلا در ایران بیش از متوسط جهانی باشد. بنابراین احتمالا حداقل حدود 3 تا 6 هزار مبتلا به این بیماری در ایران وجود دارد. 



ﯾﮑﯽاز ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﻦ ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ SMA اﺳت. آیا اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼی ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری وﺟﻮد دارد؟


ﺑﻠﻪ. آﺗﺮوﻓﯽ ﻋﻀﻼﻧﯽ ﻧﺨﺎﻋﯽ ﯾﮏ ﺑﯿﻤﺎری ارﺛﯽ اﺳﺖ. اﮔﺮ در ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ دارﯾﺪ،

اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻗﻞ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﺎﯾﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ.



ﺗﺴﺖ ژﻧﺘﯿﮏ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﭼﯿﺴﺖ؟

ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺴﺖ ژﻧﺘﯿﮏ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺷﺎﻧﺲ داﺷﺘﻦ ژن ﻣﻌﯿﻮب ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎی ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.

ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺗﺴـﺖ ﭘﯿﺶ از ﺑﺎرداری ﯾﺎ در دوران ﺑﺎرداری ﺷﺎﻧﺲ اﺑﺘﻼی ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎریﻫﺎی ژﻧﺘﯿﮑﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد.

تست ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﺷﺎﻧـﺲ اﺑﺘﻼی ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری SMA را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.



ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺑﯿﻤﺎری SMA ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد؟


اﯾﻦ ﺗﺴﺖ ﺑﺮ روی ﻧﻤﻮﻧﻪی ﺧﻮن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد. ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﺑﺘﺪا ﯾﮑﯽ از واﻟﺪﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ و درﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺴﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ آن واﻟﺪ ﻧﺎﻗﻞ اﺳﺖ، ﺑﺮرﺳﯽ روی واﻟﺪ دﯾﮕﺮ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد.



ﺗﻔﺴﯿﺮﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﺑﻪ ﭼﻪ ﺻﻮرت اﺳﺖ؟

ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺪاد ﻧﺴﺨﻪی ﻧﺮﻣﺎل ژنSMN1 ﮔﺰارش ﻣﯽﺷﻮد:

اﮔﺮ دو ﯾﺎ ﺑﯿﺶ از دو ﻧﺴﺨﻪی ﺳﺎﻟﻢ از ژنSMN1 داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺎﻗﻞ SMA ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ اﺳﺖ.

اﮔﺮ ﯾﮏ ﻧﺴﺨﻪی ﺳﺎﻟﻢ از ژنSMN1 داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺴﺨﻪی دوم ﻣﻌﯿﻮب اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﻧﺎﻗﻞ SMA ﻫﺴﺘﯿﺪ.



ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎلگری SMA اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟

ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺎﻻی ﻧﺎﻗﻠﯿﻦ اﯾﻦ ﺑﯿﻤﺎری در اﯾﺮان، اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺗﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم زوﺟﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﺎرداری دارﻧﺪ ﯾﺎ در ﺳﻪ ﻣﺎﻫﻪ اول ﺑﺎرداری ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد.

در مطالعه ای که توسط آزمایشگاه ما انجام شده و در فوریه 2023 در مجله Scientific Report گزارش شده است، به نکته معنی داری دست پیدا کردیم.

طبق این مطالعه 


از 186 بیمار گزارش شده در این مقاله 114 نفر (61.29%) ناشی از ازدواج های غیرفامیلی هستند، بنابراین طبق دو اصل ذیل:

1- شیوع بیماری SMA  در ازدواج های فامیلی (1:800) نسبت به ازدواج های غیر فامیل (1:6000)، حدود 7.5 برابر است،

2- طبق آخرین گزارش سازمان ثبت احوال شیوع ازدواج های فامیلی در ایران 38% است، بنابراین نرخ تولد در ازدواج های غیر فامیل 2.6 برابر ازدواج های فامیلی است.

در نتیجه: میزان شیوع بیماری SMA  در ایران در ازدواج های فامیلی باید 2.85 برابر ازدواج های غیر فامیل باشد، 

در حالیکه طبق مطالعه ما نشان می دهد که شیوع این بیماری در ازدواج های غیرفامیل 1.6 برابر ازدواج های فامیلی می باشد، که نشانه ای از شیوع بسیار بالای ناقلین این بیماری در جمعیت به ظاهر سالم می باشد. که نشانه ای از بالاتر بودن میزان ناقلین در ایران می باشد.

لینک مقاله:

https://www.nature.com/articles/s41598-023-30449-7 


ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﺗﺴﺖ ﻏﺮﺑﺎﻟﮕﺮی SMA ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺖ؟

اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﯿﺶ از ﺑﺎرداری و اواﯾﻞ ﺑﺎرداری ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ.

اﻣﺎ اﻧﺠﺎم آن ﭘﯿﺶ از ﺑﺎرداری ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم زﻣﺎن ﮐﺎﻓﯽ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻌﺪی در اﺧﺘﯿﺎر ﺑﺎﺷﺪ.


مشاوره ژنتیک

این بیماری با الگوی اتوزومال مغلوب ( Autosomal Recessive) به ارث رسیده، بدین معنی که در فرد بیمارهر دوکپی ژن درهرسلول جهش یافته است .

افراد با وجود یک نسخه از ژن معیوب ناقل بیماری بوده و اصولا علائم و نشانه های بیماری را ندارند و فنوتیپ سالمی را  نشان می دهند. 

در بارداری، زوجی که یک فرزند مبتلا به SMA داشته اند، شانس تقریبا 25٪ برای تولید یک کودک مبتلا ، شانس تقریبا 50٪ برای تولید یک کودک حامل ژن معیوب بدون نشانه و تقریبا 25٪ احتمال تولید یک کودک سالم را دارند.

در برخی موارد (%2) افراد مبتلا یک الل جهش یافته را در ابتدا  (de novo) با خود دارند، لذا در این موارد تنها یک والد حامل واریانت SMN1 می باشد.

بنابراین خواهر و برادرها ریسک افزایش یافته برای  SMAندارند.

لذا آزمایش بررسی حامل برای بستگان در معرض خطر و آزمایش قبل از زایمان برای حاملگی در معرض خطر ضروری است.

تشخیص SMA با تستهای ژنتیک مولکولی در اعضای خانواده مبتلا قابل تایید است.

در انتها