آزمایش ژن‌های مرتبط با چاقی (بروز شده)

مقدمه

رسیدن به وزن مناسب یکی از مُعضلات و دغدغه‌های مهم بشر در سراسر دنیا است و بیش از 475 میلیون فرد چاق و یک میلیارد فرد مبتلا به اضافه وزن با آن دست به گریبانند.


در ایران طبق بررسی‌های انجام شده در سال 2005 میلادی، 1/9% مردان و 2/19% زنان از چاقی و 28% مردان و 30% زنان از اضافه وزن رنج می‌برند. چاقی و اضافه وزن فرد را مستعد ابتلا به مشکلات و بیماری‌های متعددی می‌نمایند؛ مانند: افزایش کلسترول و فشار خون، دیابت تیپ دو، بیماری‌های قلبی - عروقی، بیماری‌های مفصلی (آرتروز)، بیماری‌های تنفسی (تنگی نفس)، و مشکلات روحی- روانی ناشی از چاقی.


تعریف اضافه وزن و چاقی

برای تعریف چاقی و اضافه وزن معیارهای گوناگونی وجود دارد، ولی معروف‌ترین معیاری که بسیاری از افراد با آن نیز آشنایی دارند، شاخص توده بدن[1] است. در واقع BMI مشخص می‌کند آیا فرد با توجه به قد خود از وزن مناسبی برخوردار است یا خیر. برای محاسبه BMI کافی است فرد وزن خود (برحسب کیلوگرم) را بر مجذور قد خویش (برحسب متر) تقسیم کند:

(قد)2 ÷ وزن = BMI


بر اساس تعاریف 9/29-25 BMI= به عنوان اضافه وزن و 30BMI≥ به عنوان چاقی محسوب می‌شود.

نقش ژنتیک در تناسب وزن

اضافه وزن و چاقی علل متعددی دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: عوامل محیطی (مانند کار در مشاغل کم‌تحرک)، عوامل رفتاری (مانند میل به پُرخوری)، بیماری‌ها (مانند کم‌کاری تیروئید)، مصرف برخی داروها (مانند کورتیکوستروئیدها)، بارداری و عوامل ژنتیکی (ارثی)7 و 8.

شکی نیست که رژیم غذایی و فعالیت جسمی هر دو در تعیین وزن ما سهم مهمی دارند، ولی بر اساس مطالعات اخیر، مشخص شده که در 70-40% از موارد چاقی، علت ارثی (ژنتیکی) در کار است9-11. به عبارت دیگر، ژن‌ها (توارث) بر نحوه جذب، سوخت و ساز و ذخیره چربی در بدن افراد تأثیر می‌گذارند. از این‌رو ممکن است فردی با خوردن غذای خاصی چاق شود ولی فرد دیگر با خوردن همان غذا چاق نشود.

شاید بارها برایتان اتفاق افتاده که بعد از رعایت یک دوره رژیم لاغری، دوباره چاق شده باشید. بر اساس مطالعات 95% افراد پس از لاغر شدن، در طول چند سال دوباره چاق می‌شوند و 41% کسانی که رژیم می‌گیرند، پس از لاغر شدن بیش از وزنی که کم کرده بودند دوباره اضافه وزن پیدا می‌کنند!


آزمایش ژن‌های مرتبط با تناسب وزن

با انجام آزمایش‌های خاصی بر روی DNA هر فرد می‌توان دریافت آیا وی حامل ژن‌های خاصی است که وی را مستعد اضافه وزن یا چاقی می‌کنند یا خیر. به علاوه، در صورت برخورداری از این ژن‌ها و ابتلا به چاقی یا اضافه وزن با رعایت چه نوع رژیم غذایی و کدام گروه از ورزش‌ها می‌توان بر مشکل چاقی یا اضافه وزن غلبه کرد؟


ژن‌های مورد بررسی
در این آزمایش 6 ژن مرتبط با چاقی مورد بررسی قرار می‌گیرند.


FABP2 Ala54Thr (A54T) Polymorphism: میزان ریسک چاقی و بیماری‌های وابسته به چاقی (مثل بیماری‌های قلبی - عروقی و یا دیابت) در ناقلین این ژن افزایش می‌یابد. ناقلان آلل فوق باید از مصرف اسیدهای چرب اشباع پرهیز نموده و بیشتر از اسیدهای چرب غیر اشباع حاوی چندین پیوند دوگانه (به ویژه اُمگا 3) استفاده کنند (که به وفور در رژیم های غذایی مدیترانه‌ای دیده می شود). به علاوه رژیم‌های سرشار از کربوهیدرات به‌ ویژه مصرف کربوهیدرات‌های مرکب (موجود در سبزی‌ها، نان و غلات کامل) نیز در سوخت و ساز چربی‌ها و افزایش حساسیت انسولین کمک خواهد کرد. انجام 90-60 دقیقه پیاده‌روی قبل از صرف غذا برای کاهش چربی خون و کاهش وزن نیز تا حدودی سودمند خواهد بود. انجام تمرینات استقامتی نیز باید در برنامه زندگی این افراد گنجانده شود.
 

ADRB2 Arg16Gly (R16E) and Gln27Glu (Q27E) Polymorphisms: ناقلان این موتاسیون چاقی شکمی (مرکزی) دارند و سلول‌های چربی آنها 50% بزرگ‌تر از بقیه افراد است. بر اساس مطالعات چنانچه این افراد غذاهای پرکربوهیدرات مصرف کنند، احتمال ابتلا به چاقی (به ویژه از نوع شکمی) در آنها افزایش می‌یابد. عملکرد این ژن به طور نرمال باعث افزایش تجزیه گلیکوژن از کبد و در نتیجه افزایش قند خون می شود که به نوبه خود به فرد احساس سیری می دهد، جهش ژنی در این ژن منجر به اختلال در این عملکرد ژن می شود. به علاوه این افراد به برنامه‌های ورزشی لاغری به خصوص ورزشهای منظم و به دفعات زیاد به خوبی جواب می‌دهند؛ و در صورت رعایت رژیم کم‌کربوهیدرات احتمال کاهش وزن در آنها افزایش می‌یابد.
 
FTO GENE MUTATION یا the human FaT mass and Obesity associated : شایعترین و خطرناکترین ژن در گروه ژن های مرتبط با چاقی می باشد. وزن ناقلان این ژن در مقایسه با سایر افراد به طور متوسط 3 کیلوگرم بالاتر بوده و خطر چاقی در آنان 1/7 برابر بیشتر است. این افراد کمتر دچار حس سیری شده و بیشتر میل به خوردن غذای‌های پُرکالری دارند. علت اصلی آن هست که جهش ژنی در این ژن منجر به عدم مهار هورمون تحریک اشتها (آسیل - گرلین Acyl-Ghrelin) صورت نمی گیرد. استفاده از رژیم غذایی مدیترانه‌ای (به ویژه در کشورهای اسپانیا، ایتالیا و جوامع یونانی تبار) نیز در تعدیل اثر این ژن مؤثر بوده است. خوردن حداقل 5 وعده غذایی با حجم کم، برای کنترل گرسنگی در این افراد ضروری هست.
 
MC4R mutation: محصول این ژن تنظیم کننده اشتها در هیپوتالاموس می باشد. جهش ژنی در این ژن منجر به افزایش اشتها و کاهش حس سیری می شود. بنابراین ناقلین این ژن میل به پرخوری (به ویژه غذاهای غنی از پروتئین و چربی) خواهند داشت. همچنین احساس گرسنگی کاذب در این افراد زیاد دیده می‌شود. این افراد باید تعداد وعده‌های غذایی خود را افزایش دهند و حتماً صبحانه نیز میل کنند. در کودکان ناقل ژن جهش یافته میزان هله‌هوله‌خوری زیاد است و در صورت کم‌تحرکی یا بی‌حرکتی به میزان بیش از 2 ساعت در روز، احتمال چاقی آنها بیشتر خواهد بود. با افزایش تعداد وعده‌های غذایی، کم‌کردن کارهای کم‌تحرک، خوردن بیشتر فیبرهای غذایی و افزایش فعالیت جسمی می‌توانند تأثیر این ژن را کاهش دهند.

SH2B1 mutation: موتاسیون در این ژن منجر به افزایش مقاومت به لپتین (یا هورمون سیری) می شود. بطور کلی مکانیسم عمل هورمون سیری یا لپتین درست عکس هورمون اشتها یا گرلین می باشد. با وجودیکه سطح لپتین در این بیماران بالاست ولی گیرنده های آن عملکرد درستی نداشته و در نتیجه حس سیری رخ نمی دهد. محصول ژن SH2B1 در تنظیم سوخت و ساز گلوکز و چربی نقش دارد. ناقلان این ژن تمایل زیادی به خوردن غذاهایی که چربی کل، چربی اشباع شده و چربی‌های اشباع نشده تک‌کربنه آنها بالاست، دارند. ناقلان ژن تغییر یافته در صورت مصرف مداوم غذای پرچربی با خطر چاقی مواجه خواهند بود. خوردن غذاهای با ضریب کم افزایش قند خون (به اصطلاح غذاهای با گلیسمیک ایندکس پایین) در این بیماران به همراه افزایش تعداد وعده های غذایی کم حجم ضروری هست. خوردن فیبرهای غذایی به منظور پر کردن معده و کاهش حس گرسنگی نیز ضروری هست. 60-30 دقیقه ورزش نیمه سنگین در هر روز به بهبود سطح لپتین در این بیماران کمک می کند.
 

BNDP mutation: این افراد تمایل بیشتری به خوردن مواد غذایی پرچرب و در تعداد وعده‌های زیاد دارند. به علاوه این افراد مستعد چاقی مجدد بعد از رعایت رژیم لاغری نیز هستند. لذا ناقلان آلل G باید رژیم‌های لاغری و تمرینات ورزشی خود را به صورت دراز مدت ادامه دهند تا دچار افزایش مجدد وزن نگردند.
 

به طور خلاصه خصوصیات رژیم غذایی مدیترانه‌ای که در بسیاری از ژن ها کاربرد دارد، را می‌توان اینگونه فهرست کرد:

مقادیر زیادی غذای فراوری نشده گیاهی: میوه ها، سبزیجات، غلات سبوس دار، مغزها و دانه‌ها.
مصرف زیاد ماهی
مصرف زیاد گوجه فرنگی (که شامل مقادیر بالای لیکوپن می باشد)
پنیر و ماست در مقادیر کم یا متوسط.
چربی اشباع نشده که به طور سنتی با مقادیر قابل توجه روغن زیتون و سایر روغنهای گیاهی تامین می‌شود.
گوشت قرمز به مقدار کم و بیشتر به عنوان سس و چاشنی استفاده شود تا به عنوان غذای اصلی.
میوه تازه برای دسر.
 
نحوه تفسیر نتایج و استفاده از آنها

تفسیر نتایج تنها با پزشک معالج است ولی محض اطلاع، آزمایشگاه نیز در مورد نتایج هر ژن توضیحاتی را به صورت کامل و قابل فهم ارائه می‌کند. در واقع با اطلاع از نتایج این تست پزشک می‌تواند بهترین برنامه کاهش وزن (شامل رژیم غذایی، ورزش و تغییر سبک زندگی) را برای فرد مبتلا به چاقی انتخاب کند (به عنوان مثال: می‌تواند دریابد آیا رژیم کم کربوهیدرات بیشتر به درد فرد می‌خورد یا رژیم کم‌چربی؟ آیا پیاده‌روی آرام برای وی مناسب‌تر است یا پیاده‌روی سریع؟ و ...)


توصیه‌های عمومی برای تنظیم وزن

1- رعایت رژیم غذایی و ورزش روزانه

2- نوشیدن آب به میزان معادل وزن بدن بر حسب اونس (معادل حدود 31 گرم). به طور مثال اگر وزن فرد 75 کیلوگرم است باید روزانه حدود 2300 گرم(2325=31x 75) (معادل حدود 9 لیوان) آب بنوشد.

3- حداقل 8 ساعت خواب شبانه. مطالعات نشان داده‌اند که خوابیدن کمتر از 5/7 ساعت در هنگام شب باعث افزایش وزن شده و فرآیند کاهش وزن را مشکل‌تر می‌سازد.

4- کاهش مصرف الکل (هر یک گرم الکل دارای 7 کالری انرژی بوده در حالی که فاقد ارزش تغذیه‌ای است).

5- عدم استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی، زیرا بدن آنها را با شکر طبیعی اشتباه گرفته و باعث افزایش سطح انسولین و کاهش قند خون می‌شود و در نتیجه فرد احساس گرسنگی بیشتری خواهد کرد.

6- محدود کردن مصرف نمک (یک وعده غذایی که حاوی حدود 200 کالری انرژی است نباید حاوی بیشتر از 200 میلی‌گرم نمک داشته باشد).

7- کنترل استرس‌های زندگی (با انجام کارهایی مثل قدم زدن، کتاب خواندن، مدیتیشن، ماساژ و انجام کلیه فعالیت های تفریحی بدون غذا خوردن).


نمونه‌گیری و انجام تست

نمونه‌گیری به آسانی انجام می‌شود. بدین منظور کافی است که سر یک سوآب (گوش‌پاک‌کن) چندین بار در داخل دهان و ناحیه گونه مالیده شود تا سلول‌های آن ناحیه به سوآب منتقل گردند. سوآب مزبور، بعد از خشک شدن در بسته‌بندی مناسب قرار داده شده و به آزمایشگاه تحویل می‌شود.


نکته مهم: مطالعات نشان داده هست که با مشخص شدن ساختار ژنتیک مرتبط با چاقی، و رعایت نکات مربوط به هر ژن تا 2 سال می توان اثر این ژن ها را تا حدود زیادی به طور دایمی کم کرد.

[1] . Body Mass Index (=BMI)

مقالات مرتبط با آزمایش ژن‌های مرتبط با چاقی (بروز شده)

پرسش و پاسخ

سوال 1399/06/28

سوال: سلام.می خواهم ازمایش ژنتیک مرتبط با تناسب وزن انجام دهم نزد کدام پزشک بروم تا برایم بنویسد.وشامل چه چیزهایی می باشد.لطفا برایم بنویسید چون اهل شمالم .بیایم تهران انجام دهم ممنونم از راهنمایی شما

پاسخ مدیر 1399/06/28

جواب: این تست به خارج از ایران ارسال می شد که در حال حاضر انجام نمی دهیم.

سوال 1399/03/03

سئوال: آیا امکان حذف این ژن و جلوگیری از انتقالش به نسل های بعدی امکان پذیر هست؟

پاسخ مدیر 1399/03/03

جواب: بررسی های زیادی بصورت ژن درمانی مطرح شده است ولی هنوز هیچکدام به مرحله کاربرد کلینیکی نرسیده است.

6LdfT2UfAAAAAAxZguzC6elM2sHztpu8uBz5oaJf