بارداری خارج رحمی

بارداری خارج رحمی چیست؟

اگر تخمک لقاح یافته در هر جای دیگری غیر از داخل رحم جایگزین شود، بارداری نابجا یا خارج از رحم اتفاق می افتد. حدود 50 درصد حاملگی ها به اینصورت پایان می یابند. از نظر آماری‌ حدود ۱ از هر ۱۰۰ حاملگی‌ در خارج‌ از رحم‌ رخ‌ می‌دهد.

در حالت عادی بعد از اینكه تخمک بارور می شود به حركت خود كه از تخمدان شروع شده بود ادامه می دهد تا از لوله به رحم برسد (این انتقال 5-4 روز طول می کشد) و بر روی دیواره حفره رحمی جایگزین شود و حدود 6 تا 7 روز بعد از لقاح در رحم لانه گزینی كند. اگر به دلایل مختلف مثل تنگی لوله های رحمی بر اثر چسبندگی ناشی از عفونت یا جراحی های شكمی این حركت متوقف شود، تخم لقاح یافته ممكن است در محل تنگی لانه گزینی كرده و به رشد خود ادامه دهد. از آنجا كه اكثر بارداریهای خارج رحمی در یكی از لوله های رحم رخ می دهند آنرا بارداری لوله ای نیز می نامند. با احتمال بسیار كم ممكن است بارداری خارج رحمی در محلهای دیگری نیز دیده شود. سایر مكان های احتمالی جایگزینی عبارتند از : تخمدان، دهانه رحم و یا بخش های دیگر شكم، در موارد نادر همراه با یک بارداری رحمی یک تخم دیگر نیز در جایی خارج از رحم جایگزین می شود؛ البته این اتفاق در IVF كه تخمكها بطور مصنوعی لقاح یافته و به داخل رحم تزریق می شوند دیده می شود.

هیچ راهی برای جابجایی محل تخم و انتقال و كاشتن آن در رحم وجود ندارد بنابراین تنها راه درمان ختم حاملگی است. اگر بارداری خارج رحمی به موقع تشخیص داده نشود و مورد درمان قرار نگیرد، با رشد سلولی و بزرگ شدن جنین احتمال پارگی لوله های رحمی وجود دارد. این واقعه با درد شدید و خونریزی همراه است و یک اورژانس پزشكی محسوب می شود. متاسفانه در چنین حالتی آسیب جدی یا از دست دادن كامل لوله رحمی اتفاق می افتد. در این شرایط اگر درمان سریع مقدور نباشد خونریزی شدید داخلی حتی منجر به مرگ نیز خواهد شد.

چه عواملی می تواند خطر بارداری خارج رحمی را افزایش دهد؟

بارداری خارج رحمی در هر خانم در دوره فعالیت جنسی ممكن است رخ دهد، اما بعضی شرایط احتمال وقوع آنرا افزایش می دهد.

در 10 سال گذشته، تعداد بارداری های خارج رحمی تقریبا سه برابر شده است و اگر شما شرایط زیر را داشته باشید این احتمال بالا می رود:

بارداری بعد از بستن لوله ها (یکجراحی برای جلوگیری از باردرای دائم)

انجام هر نوع عمل جراحی در ناحیه لگن. بخصوص اگر بعد از بستن لوله های رحمی با انجام یک جراحی دیگر اقدام به باز كردن آنها كرده باشید این خطر بسیار زیاد است. با این حال بعد از جراحی های كیست تخمدان و فیبروم، برداشتن آپاندیس، یا حتی سزارین قبلی این احتمال بالا می رود.

سابقه بارداری خارج رحمی

اگر مادر شما حین بارداری شما داروی دی اتیل استیل بسترول یا DES مصرف كرده باشد.

اگر در حین داشتن IUD باردار شده باشید. معمولا IUD یکروش خوب جلوگیری از بارداری است و تا 99 درصد مانع از بارداری می شود. نكته مهم این است كه اثر جلوگیری آن در بارداری های داخل رحمی است. بنابراین وجود IUD باعث بارداری خارج رحمی نمی شود بلكه اگر قرار باشد بارداری خارج رحمی اتفاق بیافتد به احتمال كمتری از یک بارداری طبیعی می تواند از آن جلوگیری كند.

آسیب دیدگی لوله ها ناشی از ابتلا به عفونتهایی كه می توانند موجب التهاب و عفونت لگن یا PID شوند. بیماریهای مقاربتی بخصوص عفونت با كلامیدیا و بیماری سوزاک حتی اگر علائم واضحی برای شما نداشته باشند ممكن است سبب درگیری لوله ها شوند.

اگر قبلا تشخیص ناباروری برای شما داده شده و یا درمان شده اید. از آنجا كه برخی از ناباروری ها به علت اختلال در لوله های رحم رخ می دهند، در اینصورت شما نسبت به افراد عادی احتمال بیشتری برای بارداری خارج رحمی دارید.

احتمال وقوع بارداری خارج رحمی در خانمهای مسن تر بیشتر است. برخی مطالعات نشان می دهد كه كشیدن سیگار و استفاده مرتب از دوش واژینال نیز این خطر را افزایش می دهند.

با دیدن چه علائمی باید به بارداری خارج رحمی شک كرد؟

علائم بارداری خارج رحمی معمولا در هفته های 6 و 7 حاملگی توسط خانمهای باردار كشف می شوند، اگر چه برخی نیز این علائم را حدود هفته چهارم دارند. در گروهی نیز بارداری خارج رحمی تا قبل از اینكه سونوگرافی سه ماهه اول بارداری انجام شود تشخیص داده نمی شود.

علائم ممكن است از فردی به فرد دیگر تفاوت داشته باشد و این بستگی به محل قرار گیری تخم نیز دارد. بهترین حالت این است كه بارداری خارج رحمی در مراحل اولیه و با كمترین علائم تشخیص داده شود تا از خطر پارگی لوله و خونریزی شدید جلوگیری بعمل آید. با این حال گاهی علائمی واضحی وجود ندارد. در بارداری خارج رحمی معمولا تستهای خانگی حاملگی مثبت نمی شوند، بنابراین اگر ظن قوی به حاملگی دارید و حتی بعد از تاخیر در پریود تست شما مثبت نشده است بهتر است برای انجام بررسی به پزشکمراجعه كنید.

اگر هر یک از علایم زیر را بخصوص در 12 هفته اول بارداری مشاهده كردید فورا با پزشک خود تماس بگیرید:

درد یا گرفتگی در ناحیه شكم یا لگن. معمولا درد ناگهانی، ثابت و شدید است اما ممكن است در اوائل بصورت گهگاه و متوسط باشد. ممكن است درد را فقط در یک سمت از شكم احساس كنید و نیز می تواند به قسمتهای دیگر هم كشیده شود. احتمالا تهوع و استفراغ نیز به همراه دارد.

درد بخش تحتانی شكم به هنگام لمس یا زمانی كه سرفه می كنید یا در حین حركات روده ها و اجابت مزاج.

خونریزی یا لكه بینی قهوه ای. ممكن است فكر كنید كه پریود شده اید بخصوص اگر انتظار بارداری نداشته باشید. خونریزی ممكن است بصورت مداوم یا منقطع باشد.

درد شانه در یک سمت بخصوص وقتی كه دراز می كشید بدلیل پاره شدن لوله و تحریک صفاق در ناحیه ای بین سینه و شكم رخ می دهد. این علامت برای اقدام در جهت درخواست درمان سریع پزشكی بسیار مهم است.

اگر لوله رحم پاره شود ممكن است ضعف، گیجی یا غش كردن بدلیل از دست دادن خون و شوک نیز رخ دهد.

بارداری خارج رحمی چطور تشخیص داده می شود؟

از آنجا كه امكان وجود بسیاری از علایم فوق در یک بارداری طبیعی نیز هست، تشخیص بارداری خارج رحمی برای پزشک آسان نیست. بنابراین از روشهای زیر در تشخیص آن كمک گرفته می شود:

آزمایش خون و اندازه گیری مقدار hCG در خون. در یک بارداری طبیعی مقدار گنادوتروپین جفتی انسانی hCGبه سرعت افزایش می یابد (طی 48 ساعت دو برابر می شود، یعنی اگر در بار اول عدد hCG 200 باشد بعد از 48 ساعت باید به بیشتر از 400 برسد) و اگر سطح hCG آن طور كه انتظار می رود افزایش نیابد (کمتر از 66% طی 48 ساعت) و همینطور مدت زمان دو برابر شدن هورمون hCG به 10 روز می رسد، به وجود نوعی بارداری غیر طبیعی مشكوک می شویم. در صورت وجود بارداری خارج رحمی، ممكن است سطح hCG افزایش یابد ولی در سونوگرافی، هیچ نشانه ای مبنی بر بارداری درون رحم دیده نمی شود.

معاینه داخلی از طریق واژن. احتمالا دهانه رحم بسیار دردناک بوده و ممكن است در معاینه توده ای در ناحیه لوله ها و خارج از رحم لمس شود.

سونوگرافی. سونوگرافی راه خوبی برای تشخیص بارداری خارج رحمی است. ممكن است با سونوگرافی بتوان بارداری لوله ای را درون لوله فالوپ مشاهده كرد. پزشک ممكن است بدلیل پارگی لوله یا خونریزی، مقداری خون در حفره شكم ببینید و یا توده ای در ناحیه لوله فالوپ یا تخمدان قابل مشاهده باشد.

ممكن است حتی با نجام آزمایشات فوق تشخیص قطعی امكانپذیر نباشد. گاهی در سقط نیز علائمی مشابه دیده می شود. بنابراین ممكن است پزشک فرد را تحت نظر بگیرد یا درخواست لاپاروسكوپی نماید. با استفاده از لاپاروسكوپی، بهتر می توان بارداری خارج رحمی را تشخیص داد. برش های بسیار كوچكی در ناحیه ناف و بخش تحتانی شكم ایجاد می شود و پزشک داخل شكم و اعضای لگنی را با وسیله كوچكی به نام لاپاروسكوپ مشاهده می كند. با این روش می توان محل بارداری خارج رحمی را پیدا نمود.



بارداری خارج رحمی چطور درمان می شود؟

روش درمان به زمان تشخیص و اینكه تشخیص چقدر قطعی باشد و همچنین به اندازه جنین و تكنیكهای در دسترس بستگی دارد و هدف پزشک خارج كردن جنین و حفظ توانایی باروری است.

اگر بارداری به وضوح در خارج از رحم بوده و اندازه جنین هنوز كوچک باشد شاید بتوان از درمان دارویی استفاده كرد. درمان غیر جراحی یک بارداری خارج رحمی بدون پارگی، استفاده از نوعی داروی ضد سرطان به نام متوتركسات است كه به صورت تزریق داخل وریدی در بیمارستان یا درمانگاه بیماران سرپایی، تجویز می شود. متوتركسات تركیبی است كه باعث مسموم شدن سلول ها و خاتمه بارداری می شود. در صورتی كه سطح hCG پس از این روش درمانی كاهش یابد، نشانه به پایان رسیدن بارداری است و پس از آن علایم نیز بهبود می یابندبا این حال ممكن است بعد از استفاده از دارو نیز نهایتا نیاز به جراحی وجود داشته باشد.

اگر وضعیت مادر خوب بوده و جنین نیز هنوز خیلی بزرگ نشده باشد كه آسیب به لوله های رحمی وارد كرده باشد می توان از جراحی لاپاروسكوپی نیز برای خارج كردن آن استفاده كرد. همانطور كه در بالا توضیح داده شد با استفاده از یک دوربین بسیار كوچک داخل لگن مشاهده شده و جراحی نیز با لوازم بسیار ریز و دقیق انجام می شود. این عمل با بی حسی موضعی انجام می شود و نقاهت آن كمتر از یک هفته خواهد بود. البته نیاز به تجهیزات و پزشک متخصص كاملا ورزیده در استفاده از این روش دارد.

در صورتی كه افزایش سن بارداری و سایز جنین منجر به آسیب جدی در ناحیه شده و یا خونریزی شروع شده باشد بهترین روش جراحی با بیهوشی و باز كردن شكم است تا جنین و كلیه نسوج آسیب دیده خارج شود. ممكن است در شرایطی بتوان لوله رحم را ترمیم كرد اما گاهی لازم است كل یک لوله خارج شود و این مساله روی توانایی باروری در آینده تاثیرگذار خواهد بود. دوره نقاهت در جراحی شكمی حدود 6 هفته خواهد بود.

بنابراین بهتر است سعی شود كه پیش از پارگی و تخریب لوله، بارداری لوله ای تشخیص داده شود. با تشخیص زود هنگام می توان مانع از بروز خونریزی داخلی بدلیل پارگی و خونریزی لوله و احتمالا از دست دادن لوله رحمی شد. اغلب بارداری های خارج رحمی حدود هفته های 6 تا 8 بارداری شناسایی می شوند. كلید تشخیص زود هنگام، توجه به علائم و رابطه مناسب بین شما و پزشک و بحث در مورد وجود هر نوع علامت و شدت آن است.




آیا بعد از یک بارداری خارج رحمی می توان یک بارداری طبیعی و سالم را تجربه كرد؟

بله. هر چه زودتر بارداری خارج رحمی تشخیص داده و درمان شود صدمات كمتری به لوله های رحم وارد شده و شانس یک حاملگی عادی را در آینده افزایش می دهد. حتی اگر خانمی یكی از لوله هایش را از دست بدهد باز هم می تواند مادامی كه یک لوله رحم سالم دارد بطور عادی باردار شود. با این حال در آینده به محض آگاهی از بارداری باید به پزشک خود اطلاع دهد تا سونوگرافی زودهنگام و بررسی های لازم انجام شود. با تشخیص‌ زود هنگام‌ و انجام‌ عمل‌ جراحی‌، احتمال‌ بهبود کامل‌ زیاد است‌. در 50 تا 85 درصد از بیماران‌، حاملگی‌های‌ بعدی‌ طبیعی‌ هستند.

جای امیدواری است كه اگر تحت شرایطی خانمی هر دو لوله رحم خود را از دست بدهد، می تواند از روشهای درمان ناباروری مانند IVF برای قرار دادن تخمکلقاح یافته در محل مناسب استفاده كند و دوران بارداری را بگذراند.




احتمال وقوع یک بارداری خارج رحمی دیگر چقدر است؟

بطور كلی این احتمال حدود 10 تا 15 درصد است، بسته به اینكه علت اولین بارداری خارج رحمی چه بوده و از چه روش درمانی استفاده شده است. در واقع اگر دلیل اولیه شما عفونت و انسداد لوله ای باشد ممكن است همان تاثیر را بر لوله رحم دیگر شما گذاشته باشد و در این حالت ممكن است احتمال وقوع مجدد آن به 85 تا 90 درصد نیز برسد.




آیا می توان از وقوع آن پیشگیری کرد؟




1- از روشی‌ غیر از آی‌یودی‌ برای‌ جلوگیری‌ از حاملگی‌ استفاده‌ شود.

2- در صورت‌ بروز هر گونه‌ عفونت‌ لگنی‌، سریعاً برای‌ درمان‌ مراجعه‌ شود.




عوارض احتمالی آن چیست؟

عفونت‌
کم‌ شدن‌ توانایی‌ باروری‌
از دست‌ دادن‌ اعضایی‌ از دستگاه‌ تناسلی‌ در اثر دشوار بودن‌ عمل‌ جراحی‌
شوک‌ و مرگ‌ در اثر خونریزی‌ داخلی‌




با غم از دست دادن و سوگ ناشی از این حادثه چه باید كرد؟

این تجربه ممكن است برای شما خیلی ناراحت كننده باشد، به هر حال شما یک بارداری را از دست داده اید و این برایتان سخت است كه بخواهید دوباره حامله شوید. بعلاوه ممكن است تحت یک عمل جراحی قرار گرفته باشید و در دوران نقاهت آن بسر می برید و تغیرات هورمونی سریع نیز ممكن است حالت كلافگی و افسردگی در شما ایجاد كرده باشد. بنابراین بهتر است قبل از اینكه بخواهید دوباره باردار شوید فرصت كافی به خود بدهید تا از نظر جسمی و بخصوص از نظر عاطفی به وضعیت مطلوبی برسید. بسیاری از متخصصین توصیه می كنند كه حداقل 3 ماه صبر كنید تا بدن شما شرایط سلامتی را بدست آورده باشد. (به یاد داشته باشید كه ریسک بارداری خارج رحمی مجدد حتی بعد از این 3 ماه كاهش نمی یابد و به عواملی بستگی دارد كه قبلا به آن اشاره شد.) به هر حال ممكن است شما برای بارداری بعدی بسیار مشتاق باشید و یا برعكس وحشت زده و محتاط شوید.

در عین حال همسر شما نیز ممكن است غمگین باشد و احساس درماندگی كند و در این شرایط نداند كه چطور باید عواطف خود را بیان كرده و از شما نیز حمایت كند. این واقعه ممكن است زندگی مشترک شما را تحت فشار قرار دهد و از سوی دیگر ممكن است بتوانید از این فرصت برای نزدیكتر شدن به هم استفاده كنید؛ بیشتر در مورد احساسات و نگرانی هایتان و آنچه فكر می كنید با یكدیگر صحبت كنید. خیلی خوب است اگر به یک مشاور روانشناسی یا روانپزشک برای كمک در تسریع بهبودی از این سوگ مراجعه كنید.